When both nu.co.uk, BBC news and virtually every German newspaper simultaneously cover an opera, something must be going on. And there is: Nazis! Wagner! Outraged spectators! More than that: doctors had to be called in!
Aanleiding: de nieuwe enscenering van Wagners Tannhäuser in Düsseldorf voor Opera am Rhein. Regisseur Burkhard Kosminski verplaatste de handeling van de Middeleeuwen naar de jaren veertig van de vorige eeuw. Niet wereldschokkend, maar hetgeen hij toonde was wat al te expliciet, inclusief gaskamers en de ‘held’ in uniform van de SS.
Smakeloos?
Misschien.
Wereldschokkend?
Nou nee.
Een opera uit de context trekken gebeurt dagelijks, en terecht, daar een nieuw licht op een oud werk juist het tijdloze aspect bloot kan leggen. Daarbij de donkerste periode van Duitsland gebruiken, juist als het Wagner betreft, tja, maar dat is al even vaak gedaan. Het is voorwaar bijna een cliché. Zozeer zelfs dat wie nu nog op die wijze wil choqueren het juist meer in de abstractie zoekt, zoals Hans Neuenfels in zijn visie op Lohengrin in Bayreuth in 2011. Het volk als laboratoriumratten, de heerser als een mislukt medisch experiment…
Dat de internationale pers nu bovenop deze Tannhäuser duikt, is voorspelbaar. Gedoe met Wagner en nazi’s, dat levert immers altijd een stukje op. Merkwaardiger is de reactie van de Joodse gemeenschap in Düsseldorf. Geschokt, begrijpelijk, maar je zou verwachten dat juist zij het toe zouden juichen dat Wagner zo expliciet met de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog in verband wordt gebracht.
Ronduit verbazingwekkend is echter de reactie van de leiding van de Opera am Rhein. De productie werd namelijk onmiddellijk teruggetrokken. Er was wel het idee dat het misschien wel wat controversieel zou zijn, maar intern rekende niemand op zo’n felle reactie.
Onzin. Totale onzin.
Er is geen intendant die niet vooraf goed kijkt welke regisseur hij voor een opera benadert. Daar gaan meerdere gesprekken aan vooraf. En wanneer dan eenmaal een keuze is gemaakt, krijgt die regisseur de vrijheid. Natuurlijk, er kan nog altijd ingegrepen worden, maar dat is zo’n brevet van onvermogen dat dit vrijwel nooit gebeurt.
Het heeft er alle schijn van dat men in Düsseldorf anders heeft gehandeld. En niet uit artistieke overwegingen. In 2013 zijn immers in zo’n beetje elk operatheater wel nieuwe Wagner-ensceneringen te zien en om dan nog op te vallen, moet je wel iets extreems doen. Kiezen voor een regisseur die weliswaar nog niet eerder een opera onder handen heeft genomen, maar wel allerhande toneelprijzen heeft behaald, klinkt goed. En natuurlijk geef je hem dan een totale vrijbrief, wat er kan er misgaan? In het ergste geval een relletje, dat zou leuk zijn.
Het pakte anders uit en Düsseldorf verkrampte meteen.En iedereen volgde zonder nadenken.
Volkomen terecht daarom dat Kosminski zijn enscenering, hoe smakeloos wellicht ook, niet wilde aanpassen. Treurig dat wat wederom blijft hangen de relatie tussen Wagner en Hitler is, niet het falen en sensatie zoeken van een operadirectie, die oorspronkelijk vooral ouderwets de media voor een karretje wilde spannen.
English (UK) 
Nederlands 
Français 
