Sinds de bezuinigingen is het bittere noodzaak voor velen geworden, cultureel ondernemerschap. Maar wat dat precies is, dat weet helemaal niemand. Zelfs de overheid heeft eigenlijk geen idee als ze het er over heeft. Maar, de overheid vraagt, dus moet er antwoord komen. De afgelopen jaren wordt de Nederlandse kunstwereld overspoeld met self-proclaimed ervaringsdeskundigen op het gebied van cultureel ondernemerschap. Deze deskundigen zijn veelgevraagd op instituten en academies, want cultureel ondernemerschap zullen we leren.
Er zit alleen 1 addertje onder het gras. Is ondernemerschap wel de oplossing voor het probleem? Maakt een goed cultureel ondernemer dat zijn product automatisch verkoopt in de kunst?
Het antwoord op die vraag moet volmondig ‘nee’ zijn. Cultureel ondernemerschap is een mythe, het is als nieuwe verpakking voor een product. Het labeltje iets duidelijker, toegankelijker, specifieker, andere kleur of wat dan ook. Het is dan ook niet zo vreemd dat veel van die eerder genoemde goeroes cultureel ondernemerschap zelf geen praktiserend kunstenaar zijn, maar aan de beleidszijde staan of gestaan hebben. Dan hoef je je niet te bekommeren over het product, dat is er dan in principe al. Makkelijk praten dus.
1: werk aan je kunst, niet aan je ondernemerschap
Het probleem is het volgende. De markt vraagt niet om heldere communicatie, de markt vraagt om je kunstwerk. Het is waardevoller om aandacht te besteden aan je werk, dan je te focussen op je ondernemerschap: een website laat je bouwen door iemand die er verstand van heeft met wat werk van je hand en contactgegevens, het gebruik van social media kan en is aan te bevelen, maar werkt het niet voor je dan moet je het niet doen. Het is goed om af en toe je neus te laten zien, ga naar die galerie die je interessant lijkt, naar die premiere van die voorstelling, of kijken naar die toffe bands. Maak een keer een afspraak met kunstenaar die je interessant lijkt. Nodig mensen specifiek en persoonlijk uit als je eindelijk je werk kunt laten zien. Een e-mailnieuwsbrief (ik krijg er honderd per dag) lezen die mensen die je verder kunnen helpen zelden.
2: denk persoonlijk
Die mensen die je verder kunnen helpen zijn collega kunstenaars, kopers en gatekeepers. Die gatekeepers zijn de algemene media, de galeriehouders, radio-DJs, impresariaten, uitgevers etc. Die krijgen vaak honderden berichten per mail per dag dus het heeft geen zin om ze allemaal tegelijk te mailen. Als je iets van ze wilt, wees dan persoonlijk, kort en bondig. Dat wil niet zeggen dat je een reactie krijgt, maar met een beetje geluk kan het zo maar gebeuren. Wat vooronderzoek doen kan geen kwaad, mailen over je metalband naar iemand die doorgaans hip-hop draait op de radio lijkt me geen zinvol idee.
3: wil je zekerheid: word arts
Als het dan ten slotte over geld gaat, wie in de cultuursector actief is om geld te verdienen als doel, die heeft het simpelweg verkeerd begrepen. Het autonomiebeginsel van de 19e eeuw maakt dat kunstenaars in vrijheid kunnen werken, in ruil voor zekerheid. Heel simpel, niet iedereen wil ieder werk wat je maakt hebben. Voor zekerheid moet je arts worden, er zal immers altijd vraag zijn naar genezing. De prijs voor je product moet marktconform zijn naar de positie die het werk inneemt in de markt. Dat klinkt lastig maar met een beetje rondkijken wat de concurrentie doet kom je al een heel eind. Je werk voor te weinig weggeven lijkt me geen goed idee, maar voor te veel ook niet.
4: commercieel zijn verkoopt niet (op de lange termijn)
Natuurlijk, als het even kan vraag je een bedrag zodat je zelf de dingen kunt blijven doen die je wilt doen. Maar wie echt structureel geld wil verdienen zal concessies moeten doen aan de vraag van die markt, en dus succesproducten commercieel moeten uitbuiten. Of en hoe je dat doet is aan de kunstenaar. Bedenk alleen wel, er is een ongeschreven wet, wie zichzelf te veel commercieel herhaalt krijgt van diezelfde markt op zijn donder. Kunstwerken zijn geld waard omdat het luxeproducten zijn, zeldzame producten bij voorkeur. Er mogen er wel een paar vergelijkbare zijn, maar als er te veel van zijn is de luxe er vanaf en daalt de prijs waardoor je meer moet produceren en zo daalt de prijs weer verder etc.
5: niet slecht is niet goed genoeg
Maar uiteindelijk, uiteindelijk helpen al deze tips alleen als je kunstwerk goed genoeg is. Dat lijkt eenvoudig maar er is al heel veel kunst die niet slecht is. Er zijn heel veel acteurs, schrijvers, bandjes, kunstenaars en ga zo maar door die niet slecht zijn. Daarmee zijn ze nog niet automatisch goed genoeg. Helaas is het do or die eerdergenoemde autonomie niet meer mogelijk kunstenaars net als artsen te toetsen (gelukkig maar), maar ook bij een artsenopleiding vallen er velen af die het niet halen. In de kunstwereld hoef je geen diploma, maar niet iedereen is goed genoeg om het te redden als kunstenaar.
6: geld hoeft het doel niet te zijn
Wat dat ‘redden als kunstenaar’ precies betekent is overigens ook onduidelijk. De overheid ziet graag dat dat betekent dat je een rendabel bedrijf leidt, winst maakt. Maar, stel nou dat het om iets heel anders gaat? (In de meeste gevallen is dat namelijk zo.) Dan is geld helemaal niet het doel, maar het werk. Sommigen willen helemaal niet afhankelijk zijn van hun kunstenaarsbestaan, die willen gewoon optreden of in een museum komen met hun werk. Een arts heeft een veel eenduidigere ambitie: mensen beter maken. Een kunstenaar kan heel veel verschillende ambities hebben. Het goede nieuws is, dat ze allemaal kunnen en mogen. Als genoeg verdienen er daar een van is, is dat mogelijk.
Je kunt als je niet goed genoeg bent in je kunstenaarschap cursussen volgen over cultureel ondernemerschap, marketing, financiën en social media wat je wilt, uiteindelijk gaat het toch echt om het product wat je levert. Als je werk goed genoeg is, je beschikt over voldoende talent, je hebt doorzettingsvermogen en je hebt een beetje geluk, alleen dan kan cultureel ondernemerschap het verschil maken om je ambities te verwezenlijken.
Echt, alleen dan.
Giel Beelen wil je nieuwe single echt niet draaien omdat je zo’n goede mail stuurt, die topgalerie in Amsterdam wil je werk echt niet laten zien omdat je zo vaak bij de openingen komt kijken, geen enkele uitgever wil je boek publiceren omdat je zo’n goed social media kanaal hebt en niemand wil je nieuwe CD kopen alleen omdat de hoes er zo leuk uit ziet. Het kan allemaal helpen, maar zal uiteindelijk echt niet het verschil maken. Cultureel ondernemerschap is zwaar overgewaardeerd. Mag de kunstenaar alsjeblieft ook nog gewoon kunstenaar zijn?
English (UK) 
Nederlands 
Français 
Talent… zeker! Als je prut maakt is het niet waarschijnlijk dat je er mee in je levensonderhoud zult kunnen voorzien. Doorzettingsvermogen… eens, noem het ondernemerschap (…); namelijk alles bereid zijn te doen wat er voor nodig is. Voor het grootste gedeelte geluk… een gevaarlijke gedachte, wat mij betreft. Zonder geluk vaart niemand wel, maar wat is er nou eigenlijk mee mis om de kosmos een stevige hand te helpen? Als je zegt dat het voor het grootste gedeelte afhankelijk is van geluk, dan word je precies dat, afhankelijk…
@Johanna Glas,
Ik doel op de kunstenaar die zich richt op zijn interesse gebied en zijn werk. Daar is hopelijk nog niets romantisch aan.
Als je ander werk moet gaan doen voor je levensonderhoud omdat je niet rond kunt komen van je werk, dan leidt dat inderdaad heel erg af. Nogmaals, had meer ondernemerschap echt het verschil gemaakt? Het blijft voor het grootste gedeelte geluk, doorzettingsvermogen en niet te vergeten talent. De markt is oververzadigd met kunstenaars die niet slecht zijn, maar daarmee is het werk nog niet goed genoeg. Als iemand werk maakt waar de markt echt van ondersteboven is, wordt het werk zeker wel opgepikt omdat er zo veel manieren en wegen zijn waarop dat tegenwoordig kan. Daar is weinig ondernemerschap voor nodig.
De niche opzoeken in de markt is een misvatting van eerder genoemde cultureel ondernemerschap goeroes, die zoek je niet als kunstenaar, die kom je misschien per toeval tegen. Je begint als kunstenaar met de vraag van het werk zelf, niet met waar het terecht moet komen in commerciële zin.
Ehm… Dit is mijn eerste reactie in deze coop. Ik ben zelfs lid geworden om hierop te kunnen reageren. Hoewel ik het er helemaal mee eens ben dat de politiek en beleidsmakers het ‘cultureel ondernemerschap’ veel te gemakzuchtig en te ondoordacht hebben geponeerd als alternatief voor de weggevallen regelingen die voorheen de kunsten wat beter in de lucht hielden, vraag ik me wel af wat je bedoelt als je vraagt of een kunstenaar alsjeblieft ook nog gewoon kunstenaar mag zijn? Als je bedoelt dat een andere mythe, het romantische beeld van de berooide kunstenaar, koste wat kost hoog gehouden zou moeten worden dan krijg ik wel een beetje uitslag. Als je er niet van hoeft te bestaan heb je mazzel. Als je wel de verantwoordelijkheid hebt voor je eigen brood op de plank dan zit er niks anders op dan je te bekwamen in alles wat er voor nodig is om dat te krijgen. Van de tips die je daarvoor geeft zijn de meeste heel bruikbaar, maar ander werk gaan doen voor je levensonderhoud leidt heel erg af. Wie heel gericht naar wegen zoekt om zichzelf en zijn/haar werk zichtbaar en herkenbaar te maken voor een publiek dat daarvan ondersteboven mag zijn, maakt in mijn ogen een hele goede kans om er gewoon van te kunnen bestaan. Ik ben er voor dat kunstenaars dat nou maar eens als hun ‘werk’ gaan leren zien…
Comments are closed.