Björks Vulnicura: reis door de emoties van een gewond dier

Eigenlijk is het nog veel te vroeg voor een recensie van Vulnicura. Björks nieuwe album laat zich niet in een paar dagen of luisterbeurten doorgronden. Maar omdat wél direct hoorbaar is dat hier iets bijzonders gebeurt, doe ik toch een poging deze nieuwe ontwikkeling in Björks kunstenaarschap te duiden.

Björk is een artiest van wie ik ieder album met bovengemiddelde verwachting tegemoet zie. Aan de hand van tamelijk conceptuele albums, die nooit officieel conceptalbum heten, heeft haar muziek sinds de vroege jaren ’90 een sterke, niet-lineaire ontwikkeling doorgemaakt. De thema’s hebben vaak te maken met vrouwelijkheid, onafhankelijkheid en het samengaan van leven (biologie) en technologie. Hoe dicht de albums bij de persoon Björk zelf komen is heel wisselend, maar zo intiem als op Vulnicura was het zelden. En dat levert een meesterwerkje op.

Vulnicura is een samentrekking van de Latijnse woorden voor wond (vulnus) en zorg (cura). Het album is dan ook de muzikale weergave van een rouwproces. Het zuigt de luisteraar diep mee in Björks duisterste uren rond en na de breuk in haar relatie met kunstenaar Matthew Barney. Haar ‘complete heartbreak album’ noemt ze het zelf. Op het omslag staat zij met opengereten borst. Maar het is ook een plaat van hoop en een lesje voor de moderne mens die een maakbare wereld nastreeft: het leven beschadigt je onherroepelijk, en je moet rouw de ruimte geven om te kunnen genezen.

In negen zeer emotionele songs vertelt Björk haar verhaal. De eerste drie geven de verwijdering weer tussen haar en haar geliefde. Het ruim tien minuten durende Black Lake beschrijft de toestand van totale ontreddering na de breuk en benoemt Barney als afvallige. In de vijf songs daarna gaat Björk als een gewond dier op zoek. Naar zichzelf, naar haar gezin dat zij als verloren beschouwt nu de eenheid vader-moeder-dochter verbroken is, en naar een manier om door te gaan, voor zichzelf en voor haar dochter. Het zijn liederen waar je stil van wordt, even prachtig als schrijnend. De luisteraar is niet alleen getuige, maar ook deelgenoot.

Björk is de traditionele songstructuur al heel lang voorbij, maar niet eerder vormden muziek, zang en tekst zo’n paradoxale eenheid. De zang is leidend, melodie volgt tekst. De muziek, een coproductie met de jonge Venezolaan Arca (1990), drapeert zich nu eens over de zanglijn heen, botst er dan op wrange verhaalmomenten weer keihard tegen op. De soundscapes maken gebruik van onvoorspelbare ritmes, klassieke strijkers, biologische en elektronische geluiden. Daarbinnen heeft elke song een eigen muzikale signatuur.

De vraag lijkt gerechtvaardigd of Björk nog wel popmuziek maakt. Wat mij betreft is het antwoord ‘nee’, evenmin als je kunt zeggen dat ze klassieke muziek maakt of dance of ‘avant-garde’. Björk maakt muziek die onvergelijkbaar en onplaatsbaar is, maar daarmee niet minder aansprekend. Als je er de tijd voor neemt. Vulnicura is een queeste, een louterende Werdegang, een Winterreise van de 21e eeuw, en dat vraagt om aandachtig luisteren zonder enige vooronderstelling over hoe muziek zou moeten klinken. Een album dat nog lang nieuwe gelaagdheden, details en vondsten zal prijsgeven, maar waar je hoofd wel even naar moet staan.

Heeft Vulnicura dan niets herkenbaars voor de doorgewinterde Björkfan? Zeker wel. Vooral van Homogenic (1997) en Vespertine (2001) zijn echo’s te horen. De weidse, maar dreigende klankwereld van Homogenic smelt samen met de soms bijna ongemakkelijke intimiteit en knisperende geluiden van Vespertine. De herinnering aan juist deze albums is niet toevallig. Homogenic verscheen kort nadat een gestoorde fan Björk een bombrief stuurde en voor de camera zelfmoord pleegde. Daarmee liet Björk de onschuld van Debut en Post voorgoed achter zich. Vespertine is een warme ode aan het thuiskomen in haar toen kersverse relatie met Matthew Barney – de man wiens vertrek uit haar leven nu Vulnicura oproept.

We wisten al dat Björk inmiddels een geheel eigen positie heeft ingenomen in de muziekwereld (en bredere kunstwereld, als je kijkt naar vormgeving en apps). Maar Vulnicura laat zien dat zij binnen dat oeuvre op haar sterkst is wanneer ze de confrontatie aandurft met haar diepste emoties. Door de intensiteit waarmee ze die deelt krijgt dit verhaal van verdriet, maar ook van hoop, universele zeggingskracht.

[bol_product_links block_id=”bol_54c4c410445e5_selected-products” products=”9200000039280990,9200000039280988″ name=”bjork” sub_id=”” link_color=”003399″ subtitle_color=”000000″ pricetype_color=”000000″ price_color=”CC3300″ deliverytime_color=”009900″ background_color=”FFFFFF” border_color=”D2D2D2″ width=”250″ cols=”1″ show_bol_logo=”undefined” show_price=”1″ show_rating=”1″ show_deliverytime=”1″ link_target=”1″ image_size=”1″ admin_preview=”1″]