The friendly voyeurism of Bert Hana

Op een koude regenachtige namiddag fiets ik naar de Brakke Grond om Bert Hana te vragen naar zijn drijfveren, zoals dat hoort, met een biertje erbij. Eerst bezoek ik het IDFA DocLab, waar zijn VR installatie ‘I Am Not Home Video’ staat, waar we al eerder over gesproken hebben.

Bert Hana is misschien wel de droom van iedere kunstcriticaster, want helemaal selfmade, of autodidact zo u wilt. Ooit 3 x afgewezen door een toneelschool, maar inmiddels voorzien van een respectabel CV aan rollen en voorstellingen. Via een heleboel simpele baantjes, zoals chauffeur en schoonmaker, vond hij zijn weg naar het podium.

Ben je meer acteur of meer maker?

‘“Ik ben er best lang onzeker over geweest dat ik geen toneelschool heb gedaan. Je hebt geen veilige plek om dingen uit te proberen, alles wat je maakt slaagt of mislukt in de realiteit. Het kantelpunt kwam door een recensie van het Cultureel Persbureau over Papadag ‘Wat Bert Hana kan leer je op geen enkele school, kunst maken van je eigen leven.’ Nu vind ik het een voordeel dat ik geen toneelschool heb gedaan, daardoor kan ik heel verschillende dingen blijven doen zonder dat ik een soort ‘statuur’ van een opleiding hoef hoog te houden, het geeft me vrijheid.

Pittige weg

Het was best een pittige weg om af te leggen maar door een paar mensen ben ik op cruciale momenten op mijn plek gevallen. Sanne Vogel (ook autodidact) ken ik al sinds ik 16 was van de Kunstbende en zij heeft me bij festival de Opkomst en castingbureau Oimundo geïntroduceerd. Programmeur Simone Hogendijk heb ik leren kennen omdat ik op Oerol als vrijwilliger een tent bewaakte. Zij heeft me voorgesteld bij theater Kikker en  het Over ’t IJ festival. Ik ben gewend alles zelf te doen en te regelen, ook de publiciteit en techniek.

Ik hou niet van makers die boos met hun armen over elkaar zitten omdat er geen publiek komt maar zelf niets doen. Daarom klikte het ook zo goed met het Fringe festival, je moet zelf ondernemen. Acteren zie ik als toegepast werk, dat ik met veel plezier doe. De behoefte om zelf iets te vertellen kan ik kwijt in mijn autonome werk. Ik zou ook niet fulltime willen maken, ik heb echt ‘suddertijd’ nodig. Als ik alleen maar zou maken zou ik hele slechte dingen gaan maken.”’

Qua genres is Bert Hana ongetwijfeld de nachtmerrie van menig fonds en publiciteitsmedewerker zegt hij zelf, omdat hij absoluut niet binnen een genre of een hokje te vangen is. En hij houdt er ook niet van als zijn zorgvuldig gekozen flyerbeeld ineens 180 graden gedraaid wordt.

Antwoordapparaten

De winnaar van de Dioraphte Amsterdam Fringe Award 2009 (Papadag) stond in zijn eigen woonkamer met dia’s, in het theater, in een kringloopwinkel en in bioscopen met Google-streetviewbeelden (#Alleman). Nu staat hij voor de derde keer op het IDFA. In ‘I Am Not Home Video’  kan de bezoeker een virtuele wereld betreden en teruggaan naar de jaren negentig, toen mensen nog antwoordapparaten hadden en gebruikten.

Hana verzamelde meer dan vijf jaar antwoordapparaatbandjes in verschillende talen, met de meest persoonlijke of triviale boodschappen. Ook aan erotische humor geen gebrek, getuige de man die ‘Wat heb JIJ een lange pieptoon Kees!” inspreekt. En ook toen hadden de mensen het al ‘druk, druk, druk’.

Met VR-bril en koptelefoon op luister ik naar al die wonderlijke berichten die men ooit voor elkaar achterliet, terwijl ik met mijn ogen langs een oerlelijke woonkamer uit 2001 , Huis-, tuin- en verjaardagopnames uit Hana’s jeugd en NOS berichten uit die tijd dwaal. Het antwoordapparaat was vaker biechtvader dan neutrale ontvanger, schiet door me heen, als ik de knusse duisternis weer verlaat.

Wie inspireert jou?

‘Ik bewonder Wim T Schippers, om zijn veelzijdigheid en eigenheid. Ik vind ook Fluxus en Performance-art inspirerend. Als ik nu een opleiding zou hebben, willen, gedaan was het de Rietveld Academie geweest denk ik.

Echte mensen

Alledaagse dingen die je anders kunt bekijken, dat wil ik bereiken als maker. Als acteur probeer ik de werkelijkheid na te spelen, een echt mens te zijn. Daarom raak ik ook gepassioneerd door ‘ materiaal van echte mensen’ denk ik. Het geeft mij een inkijkje in mensen, misschien komt het voor uit een soort controle willen hebben?”’

Doordat ik (Hannah Roelofs) de meeste voorstellingen gezien heb en aan enkele daarvan ook heb meegewerkt, ben ik steeds meer gefascineerd geraakt naar de beweegredenen van deze enigszins ongrijpbare maker, die steeds weer fragmenten van een intiem en dagelijks leven over ons uitstort zonder ook zichzelf en zijn familie daarbij te sparen. Die dubbelzinnigheid van eerbetoon en privacyschending in het werk van Hana laat zich misschien het beste uitleggen aan de hand van de voorstelling ‘Straatfantast’ (2011).

‘Straatfantast’ is een vertelvoorstelling die Hana geheel wijdde aan het leven van een onbekende vrouw bij hem in de straat moet hebben gewoond. Nadat ze naar een verzorgingstehuis is gebracht, wordt haar hele inboedel, inclusief dagboeken, agenda’s en foto’s bij het grof vuil gezet. Ze rookt, ze vrijt, ze ruziet en ze feest maar er is niemand die zich over deze persoonlijke spullen ontfermt heeft, tot Bert Hana ze vindt. Hij maakt er een liefdevolle reconstructie mee van een roerig en eenzaam leven, met spullen die anders op vuilstortplaats voorgoed verdwenen waren. Bij vlagen voel je je als toeschouwer buitengewoon geneert doordat je deelgenoot wordt van intieme details en geharrewar die niet voor jou bestemd waren. Anderzijds is het ook een warme ode aan een leven van een vrouw in een grote stad, die we allemaal zouden kunnen zijn of worden.

Waarom verzamel je foto’s en video’s voor je werk als maker?

‘“Het verleden geeft zoveel inzicht in wat je van het heden kunt verwachten. Ik zoek De Handleiding van het leven denk ik. Nu vind ik een zilveren bestek nog onbelangrijk maar er komt vast een dag dat ik het trots in de kast zet. Mijn ouders doen nu ook dingen die mijn grootouders deden.

Geluksmomenten

Ik koester dingen die voorbij zijn, dat geeft me hoop. Van sommige geluksmomenten wil je niet dat het voor altijd verdwijnt. Nostalgie is een heel lekker gevoel en mijn voorstellingen zijn altijd aandenkens of monumenten voor iemand of over een bepaalde periode. “’

http://dewerelddraaitdoor.vara.nl/media/303607

Wat ben je van plan in de toekomst?

‘“Ik zou wel een keer iets willen doen wat ik al kan in plaats van steeds weer een nieuwe vorm of een nieuw medium onderzoeken. ‘De Grote Rollatordag’ en ‘Het Figurantenparadijs’ die ik ooit organiseerde waren evenementen. ‘Rommelhemel’ en ‘Papadag’ waren locatievoorstellingen, ‘Familiebezoek’ en ‘Straatfantast’ stonden in het theater. ‘Huldebiet’ was een uitstapje naar de muziek, ‘Rebuild Fukushima’ een installatie. Voor ‘#Alleman’ gebruikte ik google streetview. Met Virtual Reality heb ik nu ervaring opgedaan voor “I Am Not Home Video’. Wie weet ga ik daar nu eens mee verder? Voor mijn contacten is het ook verwarrend omdat ik steeds ergens anders sta. Ik zie mezelf nu niet meer als theatermaker maar als regisseur. Ik moet steeds opnieuw definiëren wie ik ben.”’

 In jouw voorstellingen meng je feit en fictie. Zoals bijvoorbeeld in ‘Papadag’ waar je een alleenstaande vader speelt maar uiteindelijk vertel je het verhaal van je overleden babyzusje. Hoe verhoud jij je tot begrippen als waarheid en werkelijkheid?

”Papadag’ is de voorstelling die ik het meest koester, omdat ik er nog steeds achter sta. Het was nostalgisch, verwarrend echt, intiem, lachen en huilen. Dat is wat ik wil maken hoewel ik deze voorstelling misschien niet meer zou kunnen spelen nu ik zelf vader ben geworden.

Goed verhaal

Ik vind het prettig om dit jaar weer op het IDFA te staan. Het is natuurlijk een documentairefestival, waardoor het vertrekpunt de waarheid is. Als ik moet kiezen tussen de waarheid of een goed verhaal dan kies ik een goed verhaal. Fictie pur sang vind ik minder interessant, ik zoek wel het mooiste verhaal voor je, poets het op en leg het voor je klaar. Ik wil geen half werk leveren. Als toeschouwer moet je kunnen geloven dat het waar is. Mijn moeder was dominee en een preek houden is ook zoveel meer dan de platte waarheid neerleggen. Het gaat om inspireren en verwarren zodat het op scherp stelt wat je zelf denkt.”’