Poison in theatre: when the grief of loss settles deep in your body

Het opgeven van een dierbare vergiftigt lichamen, die elkaar vervolgens afstoten. Is er troost voor pijn van wreedheid?

Jaarlijks overlijden ongeveer duizend kinderen tot 20 jaar, het merendeel baby’s. En sterven er 600 mensen in het verkeer, gelukkig veel minder dan voorheen, maar sinds 1945 meer dan in de Holocaust. Er zijn geen collectieve herdenkingen voor, nabestaanden lijden vaak in stilte.

‘Eerst verloren we onze zoon, toen onszelf en vervolgens elkaar’. Het naamloze echtpaar dat Carine Crutzen and Stefan de Walle spelen in Gif onder regie van Johan Doesburg een echtpaar dat probeert om alsnog in het reine te komen met een scheiding, na eerder overlijden van de kleine Jacob door een verkeersongeluk.

Ze komen, negen jaar na de oudejaarsavond 1999 toen hij voorgoed de deur achter zich sloot, bijeen in een zaal van een begraafplaats; met als decor de lelijke stoelen die ieder herkent van die bijeenkomsten waar je eigenlijk niet wilt zijn. Bij haar is het verdriet van het verlies haar leven, hij heeft ermee leren leven.

Dat wil zeggen ogenschijnlijk, want Lot Vekemans bestemt in het prachtig geschreven Gif de meeste tekst voor zijn omgang met het verlies en relatie daarna. Hoe het leed van Jacob zijn lijf in beslag nam, en hij met hardlopen tevergeefs verdoving zocht.

Idem dito voor de moeder met verslaving aan slaappillen. Veel minder woorden zijn er bestemd voor het diepe leed van haar dat ze spaarzaam duidt en bijvoorbeeld ‘alle psychologen, psychiaters en psychotherapeuten’ waar ze is langs geweest en die – net als vele anderen – bezworen te berusten. Zij: ‘Waarom moeten we alles in het leven een… plek geven. Alsof het een ding is.’

Haar verdriet als hele wezen toont Carine Crutzen godsgruwelijk mooi, niet larmoyant maar in haar houding van radeloosheid en vertwijfeling; hals, schouders en vooral handen drukken het leed uit. Onderwijl reageert ze met scherp cynisme af op hem, dat wel.

Zo begon hij een nieuwe relatie, zij wist er niets van. Hij is ook bezig met een roman over het verlies, waarvan hij het verhaal als ongewenste intimiteit over haar uitstort. Zij: ‘Je verdriet etaleren dat is toch pathetisch?

Haar verbittering botst aanvankelijk op zijn opgekropte woede, goed voor knetterende ruzie en weglopen door hem zoals mannen dat plegen te doen. Na z’n terugkeer komen ze langzaam maar zeker tot elkaar; met de klassieke, schitterend uitgespeelde, beurtelings afstand houdende (zij) en aantrekking voelende (hij) magnetische spanning tussen man en vrouw. Tot de lach er is die hen ooit bij elkaar bracht, heel even dan.

En hoe begin je zo’n verhaal, en vooral: hoe laat je het eindigen? Genoeg te verklappen. Eentje dan, omdat die zo gruwelijk mooi is, uit zijn mond na terugkeer in het zaaltje: ‘De auto wil niet starten…Ik bedoel: de auto wil wel starten, maar ik kon hem niet starten…ik bedoel, het lukte me niet.’

Je hoeft geen ervaringsdeskundige met verlies van een kind te zijn om diep mee te gaan in Gif. Ben je dat wel, merk je – gelukkig – al snel na het begin dat elk stel met elk verlies anders is. Zo is in deze relatie wellicht weinig plek voor weemoed, melancholie die je door je ellende heen gelukkig kan maken.

Dankzij de geweldige acteurs Crutzen en Van de Walle, tekst, regie en alle inspanningen eromheen voel je als toeschouwer weer, zeker na jaren van hele en halve pauzes, waarom live theater zo verkwikt. Hoe bevoorrecht we zijn dit te mogen meemaken; welgestelde burgers die de schouwburg binnen snellen, de accordeonspeler buiten in de stromende regen passerend of die er niet staat.

Good to know

Korthals Stuurman brengt Gif in het hele land in 70 voorstellingen. De trailer staat online, alsmede ons vraaggesprek met Stefan de Walle. Onder regie van Désirée Nosbusch wordt Gif van Lot Vekemans momenteel internationaal verfilmd als ‘Poison’ met in de hoofdrollen Trine Dyrholm en Tim Roth.