Respect voor de vele verzetsstrijders tegen slavernij verbindt Romana Vrede in ‘Tijd zal ons leren’ met woede over ‘het systeem’ waarin uitbuiting voortgaat, en met de pijnen in haar persoonlijk leven.
Lokay, een tiener nog, vlucht van de plantage op Sint-Maarten, wordt opnieuw gevangen en fysiek gestraft door de witte eigenaar: een borst afgesneden, ze bloedde bijna dood in helse pijnen. Het weerhield haar er niet van om wederom te vluchten, nu om voorgoed vrij te leven. One-Tété Lohkay heeft een standbeeld op Sint-Maarten.
Doodstil valt de Schouwburg in Den Haag op 1 juli 2023 als Romana Vrede het hele podium bestrijkt om met dit verhaal ‘Tijd zal ons leren’ te beginnen. De ijzingwekkend mooie stem van Guillermo Armand Blinker (Otion) gaat haar vooraf, hij begint de voorstelling door de knop van zijn synthesizer/mengpaneel in te drukken (als in Stop Making Sense) om met zijn schitterende combinatie van traditionele Surinaamse en moderne muziek te komen, zien en overwinnen.
Dansen en praten
Romana is dan het podium aan de zijkant opgekomen, voorzichtig bewegend, vervolgens dansend, eerst bescheiden, dan alsmaar uitbundiger en vrijer. Het perfect op elkaar ingespeelde duo heeft direct de zaal in zijn greep.
Romana neemt over met meer indrukkende verhalen, zoals van de verschrikkingen op het eerste slavernijtransport van Ghana naar Amerika, de overboord gezette mensen waarvoor de Nederlanders een vergoeding konden innen. Maar vooral verhalen van verzet, zoals van de gevangenen van de Igbo-stam die een gang in zee verkozen boven een leven in slavernij.
Een schare aan moedige verzetsmensen tegen slavernij passeert, voor de Westers ingestoken geschiedschrijving veelal onbekende namen.
Systeem aanvallen
Dit verzet eren Vrede en Otion met een verregaande conclusie op deze Ketikoti herdenking 150 jaar na het officiële einde van de slavernij: ze werd niet afgeschaft, het was geen bewuste daad van wit mededogen, maar een gevolg van het verzet van slaafgemaakten. De boosheid neemt het over bij Romana, het woord ‘privilege’ valt.
Want, oppert Vrede, alle aandacht, alle protesten, zoals na de dood van George Floyd, vinden plaats binnen ‘het systeem’ en ‘versterken het systeem’. Zo ook de excuses van premier Rutte. “Over die van vanmiddag [Willem-Alexander] laat ik me maar niet uit.” Werkelijk verzet is omverwerping van het kapitalistisch systeem dat tot op de dag van vandaag slaven maakt en zwarten uitbuit.
Nog bozer en onthullender is de ontboezeming van Romana dat ze met tegenzin in de schouwburg het publiek komt vermaken, de geprivilegieerden die ‘met hun armen over elkaar’ wachten om te worden vermaakt.
Nog niet eerder heb ik het publiek zo divers gezien in een Nederlandse schouwburg, wat me blij maakt. Hoe nodig heeft de Nederlandse cultuur dit! Ik voel me nu wel ongemakkelijk geprivilegieerd en elitair als recensent. Al prevaleert altijd voorzichtigheid, N=1.
Moeder en zoon
De vertellingen van Romana Vrede vond ik even onvergetelijk als indrukwekkend. Ze waren in lijn met de speelse podcast Tijd zal Ons Leren die Vrede en Blinker (al drie seizoenen) met verve en veel plezier maken voor Het Nationale Theater, plus een muzikale tv-uitzending voor de Vpro.
Romana verbindt vervolgens haar krachtige slavernijverhaal met de gevoeligheden van haar persoonlijk leven: hoe ontzettend ze haar – door corona noodgedwongen in Nederland begraven – moeder mist; hoe eenzaam de zorg voor haar gehandicapte Charlie kan zijn, zoals die keer bij de tramhalte of toen hij een ‘half wc-blokje inslikte’.
Verdriet en woede vechten om de aandacht. Tot ‘Mana’ zichzelf moed inpraat: ze zal volhouden zoals de verzetsstrijders tegen de slavernij en zoals haar moeder die vier kinderen verdedigde tegen een Nederlandse omgeving die ze als vijandig en racistisch onderging.
Kortom, een indrukwekkende voorstelling ‘Tijd zal ons leren’ van Romana Vrede, Otion en regisseur Erik Whien. Wel had ik moeite met de soms prekerige toon en het gebrek aan dramaturgische spelingen die toneel bepalen. En hun keuze voor het persoonlijke verhaal van Romana in plaats van universele vragen en waarden zoals Babs Gons afgelopen weekend in haar prachtige gedicht bij het begin van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden:
“maar wie zijn we nu
wie zijn we morgen
met dit verleden dat zich voor ons uitstrekt
wie zijn we achter de komma
de kleinkleinkleinkinderen van
hoe schrijven we onszelf
in dit volgende hoofdstuk
met hoeveel armen en met
welke woorden zullen we het verleden
uit de schaduw trekken
in de ogen kijken
en omhelzen?”
English (UK) 
Nederlands 
Français 
