Pourquoi j'aime le combo Hildegard von Bingen & Galina Ustvolskaya

Bijna een millennium scheidt de non Hildegard von Bingen (1098-1179) van de Russische componist Galina Oestvolskaja (1919-2006). De eerste schiep hemelse gezangen, de tweede hamerde op een doodskist. Toch staan zij donderdag 23 februari samen op een concert van de Vlaamse ensembles Het Collectief en Psallentes in het La maison de la musique à l'IJ. Twee redenen waarom ik dat een prachtige combi vind.

I Connexion personnelle

 ­– Von Bingen

Hildegard von Bingen was de enige vrouw die aan bod kwam tijdens mijn vierjarige studie muziekwetenschap. Ik werd meteen gegrepen door haar zwierige melodielijnen, die alle perken van het in haar tijd gangbare Gregoriaans te buiten gaan.

Omdat ik opgroeide in een bedevaartsoord voor de Maagd Maria, ontroert me haar intens uitgedragen bewondering voor de moeder van Christus.

Dat zij zich als vrouw in een mannenwereld staande hield, neemt me nog meer voor haar in. Zij stichtte twee kloosters en correspondeerde op voet van gelijkheid met pausen, keizers en andere hoogwaardigheidsbekleders.

Saillant detail: zij schreef als eerste over het vrouwelijk orgasme: ‘Als een vrouw de liefde bedrijft met een man, ontstaat een gevoel van hitte in haar brein, dat sensueel genot teweegbrengt.’

– Oestvolskaja

Ustvolskaya ontdekte ik dankzij Reinbert de Leeuw. Ik werd diep geraakt door de vanzelfsprekende manier waarop ze een piccolo met een tuba combineert, of een slagwerker vraagt met veel gevoel op een houten kist te hameren.

Toen de Petersburgse kluizenares in 1995 plotsklaps in het Concertgebouw opdook na afloop van haar Derde Symfonie, greep ik mijn kans. In mijn beste Russisch loofde ik haar werk en vroeg om een interview. Na veel geharrewar kwam dit er wel/niet van. Mijn verslag in Vrij Nederland van de twee uur durende sessie op haar hotelkamer betekende mijn doorbraak als muziekjournalist. Het is nog altijd te lezen op haar eigen site.

II Goddelijke inspiratie

Hoewel hun klankmateriaal totaal tegenovergesteld is, hebben de dames wel degelijk raakvlakken. De meanderende melodielijnen voor vrouwenkoor van Hildegard von Bingen ontsproten aan haar visioenen, die ze rond haar 40^e naar muziek ging vertalen. Zij noemde zich ‘een veer op de adem van God’, als ware zij een doorgeefluik van diens boodschappen.

Galina Oestvolskaja was eveneens zeer religieus en componeerde alleen als zij in staat van ‘goddelijke genade’ verkeerde. Haar symfonieën dragen ondertitels als ‘Ware, eeuwige, zaligheid’, ‘Jezus, Messias, red ons’, en ‘Gebed’.

Beide vrouwen koesteren een zeer persoonlijke band met God. Er is wel een verschil. Oestvolskaja hoorde haar werk weliswaar het liefst in een kerk, maar schreef nadrukkelijk niet voor liturgische doeleinden. Von Bingen daarentegen componeerde voor de rooms-katholieke geloofsgemeenschap.

Kortom, een prachtige combinatie van middeleeuwse devotie en moderne spiritualiteit in één concert.