‘Duisternis met iets van hoop’ – Tweede #Zomergasten onder Theo Maassen levert indrukwekkend Fishermansfriend-moment op

Om iets voor half twaalf, zondagavond 30 juli, vroeg cabaretier en begenadigd interviewer Theo Maassen aan de wereldberoemde cameraman Hoyte van Hoytema: “wat is de vraag die je niet beantwoord krijgt?” Hoyte: “Shit, ga je daarmee afsluiten?!”  Het was in de veelzeggende finale van een buitengewoon indrukwekkende tweede aflevering van Zomergasten 2023. Een aflevering, ook, waarin we veel over cinematografie leerden, maar nog meer over hoe mannen met elkaar omgaan.

Mannenvriendschappen zijn interessant. Mannen kunnen dertig jaar alle bergen in de Himalaya beklimmen, 23 alpencols per eenwieler overwinnen, alle snoeken, inclusief die ene van zekerteweten 3 meter, uit de Maarsseveense plassen vissen en menig middag, nacht en  vroege ochtend in toenemende staat van ontroering en dronkenschap doorbrengen, en nooit gevraagd hebben of die boezemvriend eigenlijk getrouwd was.

Wat er deze zondag gebeurde tussen Maassen en Van Hoytema was het begin van zo’n prachtige mannenvriendschap.

Zonder storyboard

In hun drie uur durende gesprek leerden we alles over de magie van film. We leerden hoe zo’n technisch vak als cinematografie bij de echte toppers niets te maken heeft met alles doorberekenen en voorbereiden. Hoyte van Hoytema beschreef hoe hij samen met Christopher Nolan de mooiste films schiet zonder ‘storyboard’, dus zonder dat elke opname vooraf is uitgetekend. Je gaat er anders van naar film kijken.

We leerden ook dat de enige vrouw die op deze avond toegelaten werd, Wendy Carlos, op de opname met een indrukwekkende Moog synthesizer nog een prachtig androgyne verschijning was, inclusief Onedin Line-bakkebaarden.

Lange lenzen

We leerden veel over het verschil tussen lange en korte lenzen, en daarover gaf Hoyte van Hoytema ons nog een leuk weetje over de opnames van deze serie Zomergasten. De grote zaal van het Muziekgebouw aan ’t IJ oogt in deze serie namelijk leeg en verlaten. De twee gesprekspartners aan hun eenvoudige tafeltje lijken verloren te zijn in die enorme ruimte. Het blijkt dat de camera’s, anders dan in een gewone opnamestudio, tientallen meters ver weg staan, en alles met ‘lange’ lenzen, dus sterk ingezoomd, gefilmd wordt.

Dat verklaart dus ook, maar dat vertelde Van Hoytema er niet bij, waarom bij de ‘over shoulder‘-opnames de gesprekspartner wiens gezicht we zien, groter in beeld is dan de man op wiens rug we kijken. Het verklaart ook dat bij die close-ups de achter- en zijwanden veel dichterbij lijken dan ze in werkelijkheid zijn.

Belichting verbeterd

Over die wanden kunnen we zeggen dat er duidelijk stevig geëvalueerd is na de eerste aflevering. Zoals ik in mijn vorige recensie al beschreef, werkten de flikkerende beelden van de projecties op die schrootjeswanden op zijn zachtst gezegd contraproductief. Mijn recensie werd duizenden keren gelezen (en – gelukkig  – ook rijk van donaties voorzien, dank daarvoor!). Ik wist dat deze kwestie ook moest leven bij de VPRO. Zondag bleek dat er flink aan het licht was gesleuteld: veel meer warm licht op de beide sprekers, en geen flakkerende projecties tijdens de gesprekken, en bij de totaalshots een ander licht direct achter hen. De kijkervaring was daardoor veel rustiger, en mensen met migraineklachten hoefden niet weg te zappen.

Het kan natuurlijk ook zijn dat Hoyte hen op de fouten van de eerste aflevering heeft gewezen. Het lijkt me, als cameraman bij Zomergasten, hoe dan ook een crime om in één ruimte te zijn met de grootmeester. Misschien dat daarom ook het aantal rijders en zwenkers en kraanshots tot het absolute minimum beperkt bleef. Dat droeg bij aan de kijkrust.

Maassen als Fanboy

Komen we op die mannenvriendschap. Theo Maassen is een fanboy van Hoyte, en stak dat niet onder stoelen of banken. Het is ook niet erg dat Maassen niet op zoek is naar psychologische breekpunten, zoals bij eerdere seizoenen, bij andere interviewers, vaak wel gebeurde. Maar wat te doen als iemand, je gast in dit geval, zo’n emotioneel breekpunt op een presenteerblaadje aanbiedt? Dat maakte van de laatste drie kwartier van deze aflevering de mooiste mannentelevisie van dit seizoen – tot nu toe.

Het ging over Hoytema’s jeugd in het Brabantse Dinteloord, een zwartekousennest waar de expatfamilie Hoytema, die de oude suikermolen had verbouwd, nauwelijks werd geaccepteerd. Hoe zeer Theo Maassen ook zijn best deed om het bij lekker Brabants katten op Dinteloord te houden, Hoyte moet een klotejeugd gehad hebben. Maassen vroeg of Hoyte later, na het succesvol afronden van een cinematografie-opleiding in Polen, ooit in zijn onderbroek met een sigaret op de bank had zitten wachten tot het geluk hem zou toelachen. “Ja, zes jaar.” was het antwoord, en daar had Theo even niet op gerekend. Ze zwegen.

En toen kwam Townes Van Zandt. “Waiting around to die” is zo’n nummer dat mannen opzetten als ze iemand duidelijk willen maken dat de duisternis daar is. Maassen maakte er een prachtig Fishermansfriend Moment van. Ze keken elkaar aan, het huilen nader dan het lachen, en dat was mooi.

“Je maakt films over duisternis met een zekere hoop”, zei Theo.

Hoyte knikte. En zweeg.