7 ½ maal: verrast opkijken bij ‘Playing Cards: Spades’

1. Gensverleggend theater hoeft niet moeilijk te zijn.

Grensverleggend theater maken is het doel van de Canadese regisseur Robert Lepage en zijn groep Ex Machina. Het lijkt of alles ongewoon is aan ‘Playing Cards: Spades’: speelvloer, belichting, zitplaatsen rondom het podium, de verhalen, het acteerwerk en de verrassende ontknoping.

2. ‘Playing Cards: Spades’ laat zien dat clichés nog altijd werken.

Gokken, luxe hotels, show, erotiek, valse romantiek, lokkend licht dat in alle kleuren knippert, en aan de zelfkant: het zwoegende personeel, vaak illegaal, voor wie het geld niet rinkelt. Wie aan Las Vegas denkt, ziet al gauw deze ingrediënten voor zich. ‘Playing Cards: Spades’ zit er vol mee, en met nog wel meer dingen die al vaak vertoond zijn. Maar Ex Machina knoopt deze versleten beelden zo mooi aan elkaar dat je vanaf het begin nieuwsgierig bent naar de personages. Wat zoeken zij in Las Vegas?

Als aan het begin een natuurkundige en een romantisch aangelegde vrouw in Las Vegas komen trouwen, is meteen duidelijk dat het niets zal worden tussen die twee, maar de honingzoete toespraak van de als Elvis verklede trouwambtenaar is geestig en geeft je meteen het gevoel dat de manier waarop het mis zal gaan, minder gemakkelijk te voorspellen is.

3. Je gaat Las Vegas anders ervaren.

Wie naar Las Vegas gaat, zoekt het sprookje van het rondvloeiende geld. De gokstad is een afgesloten gebiedje. Het woelige wereldnieuws lijkt ver weg. Totdat ineens de harde werkelijkheid even van zich laat horen. Het is 2003. President Bush kondigt op tv de oorlog in Irak aan. Heeft dit invloed op Las Vegas? Er trekken scheuren in dit paradijsje. En die doen pijn.

Een prachtige vondst van Ex Machina is om naast Las Vegas nog een ander afgesloten wereldje te plaatsen: een namaak-Iraaks dorp in de woestijn, waar militairen oefenen om aan de echte oorlog te gaan deelnemen. Ook daar heerst de illusie, de schone schijn van de vaderlandslievende militair. En ook hier rammelt de harde werkelijkheid dagelijks aan de deur.

4. Door de lichtvoetige stijl wordt de tragiek des te schrijnender.

In een snelle afwisseling van scènes zien we de door elkaar kronkelende verhalen van een grote groep mensen. Allemaal blijken ze hun nood en hun verlangen naar verlossing achter zich aan te slepen. En allemaal vallen ze in de dodelijke draaikolk van de teleurstelling. De pas getrouwde vrouw valt al gauw voor een spannende man met cowboyhoed. Een producent van een TV-maatschappij worstelt met wurgende geldproblemen. Aspirant-soldaten zakt de moed in de schoenen onder het gebulder en de intimidaties van de commandant. Een kamermeisje is ziek, maar ook illegaal en kan daarom niet naar de dokter. En een vage hippie met occulte neigingen zwerft door de duistere woestijn eromheen. Zo wemelt het van de mensen, met allemaal hun nijpende levensgeschiedenis. Je wordt vrolijk die wereld binnengeleid en voor je het weet voel je hoe de grenzen van het kleine wereldje een steeds harder aangehaalde wurgriem blijkt te zijn.

De hele massa mensen wordt door maar zes acteurs gespeeld worden. Ze weten hen stuk voor stuk een eigen karakter te geven, echt mensen van vlees en bloed. Een grote prestatie.

5. Het verhalenweefsel zit briljant in elkaar.

Het is ongelooflijk hoe de verhalen met elkaar verweven zijn. Er gebeurt zoveel en toch is alles helder, dank zij een secure opbouw. Alles voegt zich in de stroom die op een gegeven moment een punt bereikt waarop je voelt: we worden naar een onontwijkbare waterval gezogen.

6. Zelden draagt een decor zo bij aan de spanning van een voorstelling.

Het podium bestaat uit een ronde verhoging, met allerlei luiken waar personages, meubilair, hele bars, hotelkamers en een zwembad uit naar boven komen en weer in verzinken, met deuren die als het nodig is rechtop gezet en weer neergeklapt worden (een doorlopend grappig item, met een vernuftige ruimte-illusie) en met een draaiende buitenste ring. Ondergronds moeten de spelers een nauwkeurig uitgestippeld parcours afleggen om precies op het juist moment in de juiste kleding en met de juist attributen op de juiste plaats op te duiken. Het publiek zit aan alle kanten om het podium. Dit geeft een gevoel van transparantie. Alles is van alle kanten zichtbaar. En het is precies die transparantie die je zo meesleept in de voorbijtrekkende lotgevallen. Zelfs waan je je een moment een van de spelers aan de door warm licht beschenen goktafel.

7. De grenzen van de persoonlijke drama’s worden open gestoten.

Voor veel personages loopt hun verblijf in Las Vegas noodlottig af. Je ziet een spannende mengeling van fatalisme en dingen die toch nog mee blijken te vallen. Het sprookje van het geld en de vlucht in de romantiek knellen steeds meer. Mensen worden erdoor dood geknepen. Maar dan breekt Lepage door de grenzen van al die concrete verhalen heen en kiest voor een absurde wending, die toch volstrekt geloofwaardig is. De TV-man lijkt gered. Hij heeft een flinke slag geslagen in de gokhal. Maar in plaats van naar huis te gaan, kiest hij ervoor de woestijn in te trekken. Vreemd besluit. Wat zich in zijn brein afspeelt is een mysterie. Alles wat hem beschermt, wordt van hem afgepeld. Naakt rondzwerven in de woestijn: wat een beeld! En dan ontmoet hij de vage hippie. Nu pas breken de grenzen in zijn hersenen werkelijk open.

7 1/2. Ook wie nostalgisch is ingesteld, komt aan zijn trekken.

Gedurende de hele voorstelling voel je de noodlotssymboliek van de tekens van het kaartspel. ‘Playing Cards: Spades’ is deel 1 van een vierluik op basis van het kaartspel. De schoppen staan voor oorlog en geweld. Prachtig relativerend moment is de scène waarin de Elvis-imitatie de Amerikaanse versie van het ‘praat-liedje’ ‘Het kaartspel’ ten beste geeft, ooit in het Nederlands vertolkt door Cowboy Gerard. Een mierzoete mengeling van legersentimentaliteit, cowboyweemoed en brave bijbelvastheid. Het is een schitterende vondst om dit aandoenlijke nummer in deze voorstelling onder het stof vandaan te halen.