Neil Bartlett’s Stella: zo perfect dat het een beetje irriteert #HF16

De kleinste details spreken. Voor de tweede keer tijdens deze editie van het Holland Festival komt de legendarische BBC-serie This Life langs. Richard Cant, die in de voorstelling Stella van Neil Bartlett een loepzuivere hoofdrol speelt, was eerder te zien in This Life, de serie die in 1996 de standaard zette voor de moderne docusoap. Nu dus live, van dichtbij, in de Rode Zaal van De Brakke Grond, de man die ook in Midsomer Murders een stevige rol speelde.

Wat Cant dus kan, is Brits acteren. Brits acteren is acteren met oog voor de kleinste details, en acteren met een liefde voor taal, die elke lettergreep een eigen behandeling geeft, elke stilte laat klinken als een monument van spanning of berusting. Zo kunnen we hier in Nederland niet acteren, maar niet zozeer omdat we dat niet kunnen (alles is tenslotte te leren) maar vooral omdat we dat met zijn allen niet willen. Nederlandse acteurs en toeschouwers zijn gewend aan een ander soort transparantie. Wij willen eigenlijk altijd de mens achter het personage zien, wij vinden gewoon doen vaak al gek genoeg.

Of dat jammer is, laat ik even in het midden.

De voorstelling Stella gaat precies over de verhouding tussen de acteur en zijn personage. Cant vertolkt in Stella de oudere acteur en variété-ster Ernest Boulton, die in de tweede helft van de 19^e eeuw hoogte- en dieptepunten beleefde met zijn leven in vrouwenkleren. In Engeland, dat al sinds Shakespeares dagen ervaring heeft met de uitdagende ambivalentie van de man in vrouwenkleren, was Boulton een ster, zolang hij maar niet openlijk homoseksueel was. Vanaf het moment dat hij dat niet meer kan verbergen gaat zijn carrière bergaf. Hij sterft anoniem en straatarm in een provinciaal ziekenhuis, 56 jaar oud.

Schrijver en regisseur Neil Bartlett zet de oudere, bijna dode Boulton samen op het toneel met zijn jongere ik, gespeeld door de engelachtige jonge acteur Oscar Batterham. De tekst ontwikkelt zich als een tweestemmig duet, waarbij de twee mannen eerst afwisselend van elkaar tot de zaal, dan wel de conventionele vierde wand spreken, om tegen het einde in een directe dialoog de confrontatie met zichzelf aan te gaan. Dit alles zorgzaam gadegeslagen door een ‘attendant’, een aan het Kabuki-theater ontleende figuur die als mannelijke kleedster optreedt.

Transgender

Bartlett stelt de vraag centraal of iemand die leeft als een personage een zelf heeft dat samenvalt met dat personage, of andersom. Die vraag gaat dus verder dan de banale statement of de historische Ernest Boulton beter af was geweest als transgender in het heden, waar desgewenst een sex-change operatie hem/haar definitief van zijn/haar gespletenheid zou hebben kunnen genezen.

De Brit die een lange carrière achter de rug heeft met meer activistische theaterprojecten wil op zoek naar het wezen van acteren en identiteit. Iets waarmee inderdaad Shakespeare in zijn twee scherpste komedies ook speelt. In As You Like It en Driekoningen speelt de auteur ook met het gegeven dat een jonge acteur een vrouw speelt die zich in 98% van het stuk als jongen verkleedt. Op een cruciaal moment in de voorstelling citeert Bartlett letterlijk uit Twelfth Night: precies de scene waarin de twee ‘boy-actors’ met elkaar in strijd gaan over wie het meest realistisch is in zijn vertolking van een jonge prinses.

Dit zijn dramaturgische details die een minder in de Britse tradities ingevoerde Nederlandse kijker waarschijnlijk zullen ontgaan. Wat dan overblijft is een voorstelling die zo zuiver en perfect uitgevoerd is, maar ook zo keurig binnen de lijntjes van het BBC-drama blijft, dat het een beetje gaat irriteren. Niet heel ernstig, want nog steeds fascinerend om zulk acteerwerk te zien, maar in ‘hindsight’ kreeg ik wel weer meer waardering voor het soms overdreven transparante spel van veel jonge Nederlandse theatermakers, zoals op dit festival te zien was bij Wunderbaum. Dat komt toch dichterbij dan deze live uitgevoerde 3d-tv van Britse bodem.