Op donderdag 19 oktober dirigeert Peter Eötvös het Koninklijk Concertgebouworkest in de Nederlandse première van zijn orgelconcert Multiversum, dat hij in opdracht van het gezelschap componeerde. Zijn gloednieuwe compositie wordt geflankeerd door werken van György Ligeti en Claude Vivier.
De rijke muziektraditie van Transsylvanië
De Hongaarse componist en dirigent Peter Eötvös (Székelyudvarhely, 1944) groeide op in Transsylvanië. Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog vluchtten zijn ouders voor de oprukkende Russen naar het Westen. Ze bereikten Dresden precies op de dag van het zware bombardement. ‘Mijn familie heeft het overleefd’, zegt hij hierover.’ Maar daarna zijn we teruggekeerd naar Hongarije, waar ik ben opgegroeid.
Transsylvanië is een conflictgebied dat nu eens tot Hongarije, dan weer tot Roemenië behoorde. Het heeft een rijke muziektraditie, die een rol speelt in zijn compositorische ontwikkeling. ‘Mijn muzikale moedertaal wordt gevormd door Bartók, Ligeti en Kurtág’, zegt hij hierover. ‘Het is opvallend dat zij, net als ik uit Transsylvanië komen. Daar heerst een eigen manier van denken, een typische manier van uitdrukken. Ik voel mij meer verwant met hen dan met de volbloed Hongaarse componist Zoltán Kodály.’
Eötvös werkte bovendien nauw samen met avant-gardisten als Karlheinz Stockhausen en Pierre Boulez. Hij groeide al snel uit tot een van de belangrijkste dirigenten van eigentijdse muziek en was jarenlang chef-dirigent van het vermaarde Ensemble Intercontemporain. Als componist maakte hij naam met opera’s als Drie zusters naar Anton Tsjechov en Le balcon naar Jean Genet.
Concertorgel en hammondorgel
In 2006 componeerde hij in opdracht van het Koninklijk Concertgebouworkest het pianoconcert CAP-KO. Hierin bedient de solist niet alleen een concertvleugel maar ook een midi-keyboard, dat elke gespeelde noot aanvult met een andere.
In Multiversum plaatst Eötvös eveneens twee verwante instrumenten centraal: een concertorgel en een hammondorgel. Hij schreef het ‘vanuit een levenslange fascinatie voor de kosmos. In de afgelopen decennia zijn revolutionaire ontdekkingen gedaan. Met als belangrijkste het concept van het multiversum: naast het zichtbare universum bestaan nog vele parallelle universa.’
Muzikale en kosmische trillingen
‘Volgens de snaartheorie is alles in de kosmos in beweging op zowel macro- als microniveau, net als muziek, die door trillingen tot klinken komt. Ik zie een overeenkomst met muzikale polyfonie, waarin meerdere stemmen op verschillende manieren over elkaar gelegd worden.
In Multiversum komt de klank van het concertorgel van voren. Het hammondorgel staat ook op het podium, maar zijn klanken bereiken ons via luidsprekers vanuit de zaal. Daartussenin horen we het orkest. Zo creëer ik een muzikale “kosmos” rondom het publiek.’
Opblaasbaar planetarium
Het concert vormt onderdeel van de serie Horizon, die inzoomt op de raakvlakken tussen wetenschap en muziek. Vincent Icke spreekt voorafgaand aan Multiversum over de snaartheorie; grafisch kunstenaar Jaap Drupsteen toont visualisaties. Studenten van de Universiteit van Amsterdam presenteren een opblaasbaar planetarium.
Na afloop klinkt in Entrée Late Night muziek voor kleine bezetting, onder andere het nieuwe Parallel World [breathing] van de Nederlandse componist en dichter Rozalie Hirs.
Info en kaarten
Het stuk van Rozalie Hirs beleeft zijn wereldpremière op 7 oktober
Ik sprak Eötvös in 2014 voor Cultuurpers over zijn Vioolconcert DoReMi
Nederlands 
English (UK) 
Français 
