Per-Sonat zingt liederen uit Luthers tijd: verrassend fris en actueel

Bis an der Welt ihr Ende is de poëtische titel van een cd van Per-Sonat met Duitse liederen uit de tijd van de Reformatie. Dit ensemble van de mezzosopraan Sabine Lutzenberger legt zich toe op muziek uit middeleeuwen en renaissance. Deze cd volgt de ontwikkeling van het Duitse lied vanaf kerkhervormer Martin Luther tot aan de componist Johann Hermann Schein. Dit leverde een aansprekende collectie liederen op, die soms verrassend actueel blijken.

Geld versus God

Maarten Luther (1483-1546) zette in 1517 de Reformatie in gang met 95 stellingen waarin hij misstanden in de katholieke kerk aankaartte. Hij laakte met name de handel in zogenoemde ‘aflaten’, documenten waarmee zondaars hun boetedoening konden afkopen.

De clerus verdiende hier veel geld mee, een praktijk die Luther verafschuwde. Het al dan niet vergeven van zonden was immers een zaak van God. Bovendien vond hij het onrechtvaardig dat rijken hun schuld konden afkopen, terwijl armelui gestraft werden.

Luther schreef zijn aanklacht weliswaar in het Latijn, maar introduceerde de landstaal in de kerk. Hij componeerde zelf Duitstalige psalmzettingen, zoals het beroemde Ein feste Burg en Aus tiefer Not schrei ich zu Dir. Deze openen de cd en illustreren mooi hoe Luther de kerk dichter bij de mens wilde brengen.

De liederen zijn niet alleen qua tekst maar ook qua muziek begrijpelijk voor het gewone volk. Tegenover de gangbare meerstemmige kerkgezangen plaatst hij een stemmige melodieën, begeleid door simpele akkoorden van een luit en enkele strijkers.

De geldzucht waartegen Luther zich zo verzette wordt bezongen in Was wird es doch van zijn tijdgenoot Ludwig Senfl (ca 1490-1543). In dit pareltje vlechten een bas en een mezzosopraan sierlijk meanderende melodielijnen door elkaar. Zij zingen teksten als: ‘Men laat niet af/ Tot in het graf/ Geld, geld is slechts hun leven/ Geld is hun God.’ – Het lied zou nu geschreven kunnen zijn.

Van psalm tot liefdeslied

De twintig liederen zijn onderverdeeld in vier thema’s, beginnend met Martin Luther en Ludwig Senfl. Hierna neemt de muziek een nieuwe wending met het ‘Newe Teutsche Lied’ van Orlando di Lasso (1532-1594). Die strooit lustig Italiaanse invloeden door zijn liederen, met zwierige zanglijnen en dansante instrumentale begeleiding.

Nieuw was bovendien dat hij zich door geestelijke teksten liet inspireren voor instrumentale composities, waarvan er een is opgenomen. In dit Motet zonder tekst 23 wordt een zangerige melodie van de viool begeleid door levendig getokkel op een luit. Het wordt prachtig uitgevoerd door Baptiste Romain en Marc Lewon.

Het hierop volgende thema – ‘Lobpreis Gottes: Lieder von Hassler und Lechner’ – heeft een ietwat misleidende titel. Het omvat namelijk ook liefdesliederen, zoals het schrijnende Mein Gmueth ist mir verwirret van Hans Leo Hassler (1564-1612). Een man ‘zucht en weent’ omdat hij wordt afgewezen door de vrouw wier aanblik hem naar ‘het paradijs’ voert. Het is een 16^e-eeuwse evenknie van Schuberts Gretchen am Spinnrade, zij het zonder de typisch romantische, hoogdramatische gevoelsuitdrukking.

Met het afsluitende thema ‘Ausblick in die Neue Zeit’ stappen we de barok binnen. In de liederen van Johann Hermann Schein (1586-1630) worden de zanglijnen al mondjesmaat versierd met trillers en coloraturen. Toch vallen uiteindelijk de overeenkomsten meer op dan de verschillen. De veelal tere melodieën en trage tempi ademen een weldadige rust, maar creëren ook een zekere breekbaarheid.

Verlangen naar verlossing

Dit sluit mooi aan bij de titel van de cd, die ontleend is aan een versregel uit het mistroostige lied Ach Gott und Herr van Schein. Hierin weeklaagt een oudere gelovige over de zware last van zijn vele zonden. Niemand kan hem hiervan verlossen, al reisde hij ‘bis an der Welt ihr Ende’. Dit suggestieve beeld verwijst naar de behoefte van de mens om aan het eind van zijn leven verlossing te vinden.

Lutzenberger wekt de liederen tot leven met haar pure mezzosopraan en ingeleefde interpretatie. Dankzij haar verzorgde dictie zijn alle teksten woordelijk te verstaan. In duetten toont de Amerikaans-Duitse Joel Frederiksen zich met zijn donkere bas haar ideale partner.

De stijlvolle en puntgave instrumentale begeleiding doet de liederen heerlijk fris klinken, alsof ze pas gisteren zijn gecomponeerd  De kwaliteit van de opname is al even uitmuntend: dichtbij en toch ruimtelijk, een waar genot voor het oor. – Kopen, die cd!