Die terloopse ontsporing. Waarom Families Like Ours zo onweerstaanbaar goed is.

We zitten hier thuis al een paar dagen op het puntje van de stoel van Thomas Vinterbergs laatste televisiedrama. In Families Like Ours beschrijft de maker van Festen en Jagten hoe Denemarken wegens klimaatverandering wordt opgeheven. Hij gebruikt daarvoor geen enkel spectaculair special effect, geen CGI van vloedgolven, geen enorme massascènes. De wereld die in Families Like Ours ten onder gaat doet dat op een net zo saaie manier als Denemarken zelf saai is. Dat maakt de serie een overweldigend meesterwerk.

De tijden zijn nogal apocalyptisch, de laatste maanden, en dat sijpelt dus ook door naar de entertainmentwereld. In Nederland gebeurt dat weinig, al is Elixer van Dana Nechushtan een aardige poging. Met een sterrencast leek succes gegarandeerd voor een serie waarin pandemie en complotdenken tot iets moois leiden, maar iemand werd tijdens het schrijven bang dat het mogelijk saai zou worden. Er moest ook heel veel uitgelegd worden, want: stel dat mensen de link met onze echte pandemie niet zouden oppikken? Vervolgens werd een en ander gecomprimeerd en samengebald, zaten mensen in meer vliegtuigen en dure auto’s dan goed was voor het klimaat, en dat moest dus wel leiden tot Thomas Vinterberg. 

Saai

Vinterberg durft saai te zijn. Sterker nog, hij heeft plotmatige leegheid tot norm verheven. De onzichtbare ramp (zeker in de de eerste afleveringen) die Denemarken treft, wordt niet verder aangezet. Dat Denemarken leeg moet, en de bevolking verplaatst, is een vanzelfsprekendheid waar niemand zich echt heel erg hard tegen verzet, op een enkele terloopse betoging na, als decor. Zou menig maker stad en land bewegen om de onafwendbare ramp met wat vette effecten in beeld te brengen: het gaat Vinterberg om iets anders. 

De serie is een beetje schatplichtig aan Years and Years van Russel T Davies. Geïnspireerd door Brexit en Trump 1 gaf die in vier afleveringen een beeld van hoe makkelijk dat gaat: afglijden naar een extreem-rechtse dictatuur. Hij beperkte zich ook tot enkele personages, hield het dicht bij huis en vertelde zo, en passant, een enorm verhaal over vandaag. Dat hij ook de succesvolste showrunner is van Dr Who maakt de serie wel iets anders dan Vinterbergs opus. 

Technische details

Vinterberg wil het in Families Like Ours niet per se hebben over klimaatverandering. Dat is de aanleiding, niet meer. Hij verliest zich niet in technische details. Nog beter dan Spielberg in Jaws werkt hij met suggestie: dat er plassen staan in een weiland, is zoiets als die ene rimpeling op een kalme zee. Het echte verhaal zit bij hem in de mensen. Vinterberg laat je als kijker heel simpel voelen wat het is wanneer jij moet vluchten. En dan niet in je eentje, wat menigeen nog wel spannend zou lijken, maar met 5 miljoen tegelijk. 

Wat gebeurt er wanneer jij, die geprivilegieerde, goed opgeleide, hardwerkende en keurig levende maatschappelijk betrokken burger, opeens deel uitmaakt van iets wat Geert Wilders een tsunami zou noemen? Hoe voelt het wanneer jij, met al je netwerk en opgebouwd kapitaal, in handen valt van meedogenloze mensensmokkelaars? Wat doe je als het ontvangende land een rem zet op gezinshereniging? 

Apeldoorn

We hebben de neiging om vluchtelingen te zien als zwakzinnige, op seks beluste en vooral bruine ondermensen die alleen maar uit zijn op onze vrouwen en onze rijkdom. Terwijl het merendeel van die vluchtelingen die ons kabinet een zo slecht mogelijk leven toewenst, voor vertrek behoorde tot de sociale bovenklasse van hun land: wetenschappers, journalisten, medici, kunstenaars. De vlucht beroofde hen van alle middelen waarmee ze hun waardigheid hoog hielden. Die vluchtelingen zijn dus bijna altijd ‘families zoals de onze’. 

Of een televisieserie iets kan veranderen aan de manier waarop wij als samenleving naar de rest van de wereld kijken, weet ik niet. Vinterberg slaagt er grotendeels in, juist omdat hij het er níet over zegt te hebben. Dat is misschien wel het belangrijkste. 

Dus aan Nederlandse makers nu de opdracht om iets te maken over een groep Apeldoorners die op een dag wakker wordt terwijl bommen op de stad neer regenen, de ziekenhuizen verwoest zijn en hulpgoederen aan de grens worden tegengehouden. Je zou er zelfs een beetje een saaie serie van kunnen maken. Zonder effecten, maar met mensen. 

Ik zou kijken.