Anne Teresa De Keersmaeker en Solal Mariotte dansen Brel in Avignon: ‘Geen middenweg, maar radicaal en extreem.’

Een zonovergoten pleintje, op het heetst van de dag. Doodstil is het, tijd voor een dutje. Maar dan, zie, in het zinderende middaglicht danst een meisje, ze draait rondom haar as, rond en rond, alsof haar leven ervan afhangt. Jacques Brel, hij bezong de danseuse. Vrouwen van twintig jaar, dertig, zeventig wel, dansend, zonder iets te zeggen, een geliefde die glimlacht terwijl ze danst – luisterend naar zijn muziek zag je haar jarenlang voor je geestesoog verschijnen, daar in dat vlakke land, dat Vlaanderenland.

En nu krijgt ze voor even daadwerkelijk gestalte, naast zovele andere kleurrijke figuren uit Brels chansons in BREL, de nieuwe dansvoorstelling van Anne Teresa De Keersmaeker en Solal Mariotte, die begin deze maand in première ging op het Festival van Avignon.

Legendarische steengroeve

Het generatieconflict, ook iets waarover Brel zong, en dat De Keersmaeker (65) en Mariotte (24) heel speels even aanstippen in BREL – ze zullen er later, in een gesprek op een rustiger plek, nog op terugkomen. Op scène zien we vooraleerst een geweldig energieke en ook ontroerende voorstelling, een ode zo je wilt, aan Brels waanzinnige podiumprésence, zijn extreme gedrevenheid en zijn hartverscheurende melancholie, belichaamd in solo’s en duetten tegen het decor van een steengroeve.

De Carrière de Boulbon, een legendarische locatie iets buiten het feestgedruis van Avignon, omsluit zijn helder opklinkend stemgeluid terwijl op de rotsachtige wanden zo nu en dan zijn beeltenis verschijnt, naast andere associatieve videoprojecties die zijn chansons oproepen. Chronologisch gerangschikt zijn ze, waarbij De Keersmaeker eerst solo danst, en Mariotte zich na een paar nummers bij haar voegt. En hoe.

Breakdance

Solal Mariotte maakte twee jaar terug al indruk in Avignon en daarbuiten toen hij in Exit Above danste, de vorige voorstelling van De Keersmaekers befaamde gezelschap Rosas. Mariotte heeft een achtergrond in breakdance, doorliep de opleiding P.A.R.T.S. van De Keersmaeker in Brussel, en legde zich naast dans toe op choreografie. Op enig moment ontdekten beiden elkaars fascinatie voor Brel (Mariotte maakte tijdens zijn studie al een dans op La valse à mille temps). Het zou nog even duren eer het concreet tot deze voorstelling kon komen – maar nu is BREL er dan toch. Onder de kop ‘De Keersmaeker danst de biografie van haar leven’ roemt De Standaard de productie als een verrassend persoonlijke.

‘Enfin, het verhaal dat verankerd ligt in de teksten van Jacques Brel, dat heeft wel een overlap met mijn verhaal’, zegt De Keersmaeker tijdens een gesprek kort na de Franse première. We zitten in een stille kloostertuin aan een lange tafel, Mariotte tegenover haar. ‘Brel is een Belg, met Vlaamse voorouders. Hij is verbonden met Brussel, net als ik. Als hij zingt over een Vlaams meisje dat danst, ja, dan heeft het die connotatie al snel. Maar de voorstelling gaat net zo goed over Solal als over Brel als over mij en onze relaties onderling ten opzichte van elkaar. Het is die driehoek – oké, die constellatie is nieuw.’

Humor

Naast persoonlijk is BREL namelijk ook al gedefinieerd in termen van ‘nieuw’, van een ‘overgang’ in haar artistieke traject, verklaart ze. ‘Ik denk dat mensen verrast zijn dat er humor in zit. Maar elke muziek die je choreografeert vraagt nu eenmaal om een andere strategie.’ Bach, Reich, Vivaldi, Baez, opera, musical, om maar een greep te doen: het kwam voorbij in haar 45-jarige carrière.

‘Écht opgegroeid ben ik met Joan Baez, met een plaat die mijn moeder kreeg toen m’n zusje geboren werd, die heb ik grijs gedraaid. We waren niet echt een muzikale familie, hadden misschien twintig lp’s. Maar Joan Baez… ja, daar heb ik later mijn voorstelling Once op gemaakt. Oh, en weet je wat we ook hadden? Liesbeth List zingt Theodorakis. Geweldig! Dat was nog eens een plaat.’

‘Muziek is mijn eerste partner. Voor mij is dans intrensiek verbonden met muziek’, zegt Anne Teresa De Keersmaeker in Quand elle danse, het in juni verschenen boek van de Franse journaliste Laure Adler. Adler volgde De Keersmaeker gedurende een periode van twee jaar, het boek is een boeiende weerslag van hun gesprekken over de (dans-) kunst en het leven. Hierin vertelt ze onder meer over zichzelf als perfectionistische leerling met liefde voor het opstel. ‘Het allereerste Franse opstel dat ik schreef, ging over Le Plat Pays van Jacques Brel (…) Ik was 14 jaar.’

Generatieconflict

Groeide de generatie van De Keersmaeker op met het werk van Brel, de pakweg 150 chansons die hij in maniakaal tempo in 15 jaar schreef, en de iconische beelden van zijn optredens in de schijnwerper van l’Olympia – de generatie van Solal Mariotte heeft er niks mee. Oké, nagenoeg niks.

Mariotte: ‘Natuurlijk niet. Ik bedoel, het is niet waar we naar luisteren. Als je Jacques Brel zegt, kennen Fransen jongeren de naam misschien en, net als ik eerder, een paar liedjes, waarschijnlijk de beroemdste. Met alle respect, ik had en heb veel lol met Brel in de karaokebar. ’t Is nu pas dat ik me realiseer dat vele mensen, zoals Anne Teresa en jij, ermee zijn groot geworden, zich ermee echt verbonden voelen.’

Destructieve razernij

‘Ik vraag me dan ook af of een vrouw van mijn leeftijd die Les Flamandes zou dansen, of die dezelfde lezing als Anne Theresa zou hebben. Nu ja, eigenlijk heeft iedereen natuurlijk een andere, eigen relatie tot elk liedje. La valse à mille temps voor mij bijvoorbeeld, dat heeft die frénésie, die razernij, die versnelling die uit de hand dreigt te lopen, dat zelfdestructieve dat zo bij Brel hoort. Hij zong relatief kort, veel, en hield er abrupt mee op; hij had het alles gegeven. Hij was niet iemand van de middenweg, hij was radicaal, extreem. Fascinerend vind ik hem intussen.’

Wie Mariotte Brel ziet dansen, krijgt alles mee wat hij hier beschrijft – en meer, een ervaring die je niet snel vergeet. Hij heeft intussen een heel eigen idioom ontwikkeld, waarin breakdance, P.A.R.T.S.-invloeden en iets ongrijpbaars virtuoos samenkomen. Nummers als Bruxelles, La valse, het geestig-bijtende Ces gens-là (een lieveling van het duo) en zachtere nummers samen met De Keersmaeker, het is een genot om te zien; waar De Keersmaeker iets etherisch, bijna eenzaams kan uitstralen, gaat hij er met veel vertrouwen vol in, een combinatie die hun leeftijdsverschil weliswaar belichaamt, maar niet simpelweg illustreert: iets waar beide dansers zich in hun co-choreografie te allen tijde verre van houden. Ze incorporeren de energie ervan, elk op hun specifieke manier.

25 chansons

Na een lange voorbereiding – Adler rept van stapels boeken over Brel in de repetitieruimte, De Keersmaeker roemt zelf de bronnen van de Fondation Jacques Brel – kwamen ze tot dit 25-tal songs. ‘Ik denk dat onze eerste keuze heel intuïtief was, heel direct’, zegt ze. ‘De chronologische volgorde vormt de dramatische lijn, we wilden zijn muzikale én een mentale evolutie laten zien, iets dat weerspiegelt wat er met hem gebeurt.’

‘In het begin werkten we veel apart. Omdat Solal niet alleen zelf wilde dansen, maar ook echt onderzoek wilde doen naar choreograferen, werkte hij ook met twee andere dansers.’ Mariotte: ‘Ja, en we hebben toch een andere manier om liedjes te benaderen, een andere manier om naar beweging te kijken, enzovoort. Ik heb van de gelegenheid gebruik kunnen maken om me nog weer verder in het vak te verdiepen.’

En inmiddels is daar dus die minutieus gestructureerde voorstelling, waarmee ze na Avignon nog stevig gaan toeren. Angst dat het zal gaan vervelen hebben ze niet, ‘daar worden we voor betaald’, zegt De Keersmaeker gekscherend. Maar even serieus: ‘Wie was het ook? Ja, Winton Marsalis, die zei: ‘Er is geen vrijheid in vrijheid, er is alleen vrijheid in structuur’.’ Mariotte: ‘In dit openluchttheater is er sowieso geen enkele avond hetzelfde.’ Ze grinniken: ‘Alleen die beestjes al.’