Je zou wel eens willen weten wat Spalding Gray en Christoph Schlingensief elkaar te vertellen zouden hebben gehad.

Op het Holland Festival dwalen twee geesten rond. De meest luidruchtige is die van Christoph Schlingensief, Duitslands meest onafhankelijke cineast, theatermaker, activist en enfant terrible, altijd goed voor controverse. Na de in 2008 gestelde diagnose longkanker verwerkte hij zijn woede en angst in Eine Kirche der Angst vor dem Fremden in mir, in 2009 gepresenteerd op het Holland Festival. Dit jaar brengt het HF de Nederlandse première van zijn laatste twee theaterproducties.

De andere geest is die van de Amerikaanse acteur, toneelschrijver en performer Spalding Gray. Zijn naam is verbonden aan The Wooster Group, het New Yorkse gezelschap waarvan hij medeoprichter was en dat ook nu weer acte de presence geeft op het Holland Festival.

Beide kunstenaars leven ook voort in de films die ze maakten. Het HF laat bij wijze van hommage een ruime selectie zien, waaronder Schlingensiefs roemruchte en hoogst bizarre Deutschlandtrilogie. Wat dacht u van 100 Jahre Adolf Hitler, de laatste uren van de Führer in zijn bunker, gefilmd als expressionistische horrorparodie. Let op de vilein geplaatste quote van Wim Wenders. Nog wilder gaat het toe in Das Deutsche Kettensägenmassaker, waarin na de val van de muur Wessies jacht maken op Ossies.

Het is Schlingensiefs commentaar op de samenleving, maar niet iedereen zag de grap van deze duiveluitdrijving in. In de verhelderende en zeer onderhoudende documentaire Schlingensief und seine Filme vertelt de kunstenaar dat zijn vader, die apotheker was, hem leerde dat bij ziekte een kleine dosis gif als geneesmiddel kan werken.

In vergelijking met Schlingensief gaat Spalding Gray bij het bezweren van demonen aanzienlijk rustiger te werk, wat na een overdosis Duitse chaos een verademing kan zijn. Als acteur en theatermaker verwierf Gray faam als meester van de monoloog, uitgevoerd in een minimalistische setting.

Swimming to Cambodia is de filmregistratie van Gray’s succesvolle theatermonoloog waarin hij herinneringen ophaalt aan de kleine rol die hij speelde in The Killing Fields en zijn verblijf in Thailand. In een knus theaterzaaltje in New York gaat Gray achter een tafeltje zitten met alleen een glas water, een microfoon en een notitieblok. Hij rolt de mouwen van zijn houthakkershemd op en steekt van wal. Hij is nauwelijks begonnen of hij ziet al overeenkomsten tussen een luxueus Thais hotel en gevangenissen in de VS. Bijna anderhalf uur lang is hij niet te stuiten en pakt hij zijn publiek in met zijn ironische voordracht en zijn onverwachte gedachtesprongen. Ja, zo eenvoudig kan film- en theatermaken zijn.

Meer nog dan Schlingensief gebruikt Gray zijn eigen ervaringen als inspiratiebron en maakt hij zichzelf tot het middelpunt van zijn kunst. En hoewel hun werk verder nauwelijks te vergelijken is, draait het ook bij Gray uiteindelijk uit op het bezweren van angst. Subliem is zijn recept voor het perfecte moment. Als je gaat zwemmen en je bent bang voor haaien, laat dan je geld achter op het strand waar het gestolen kan worden. Je angst zal bij het geld achterblijven.

Christoph Schlingensief overleed op 21 augustus 2010. Spalding Gray, die aan depressies leed, pleegde vermoedelijk zelfmoord. Op 7 maart 2004 werd zijn lichaam gevonden in de East River, New York.

Je zou wel eens willen weten wat Gray en Schlingensief elkaar te vertellen zouden hebben gehad.

De films van Schlingensief worden in het Ketelhuis vertoond van donderdag 2 t/m woensdag 8 juni. Zijn theaterwerk Mea Culpa is op 2 juni de openingsvoorstelling van het Holland Festival. Van 4 t/m 6 juni is Via Intoleranza te zien in de Zuiveringshal op het Westergasfabriekterrein.

Spalding Gray is in het Ketelhuis te zien van 10 t/m 13 juni.

Inlichten en rserveren: www.hollandfestival.nl