Cemeteries actually want more theatre. Get used to it.

Vorige week deed de geplande dansvoorstelling Q61 Cemetery op een begraafplaats in Alkmaar veel stof opwaaien. Na bedreigingen werd deze afgelast. Toch moeten we zien te wennen aan theater op de begraafplaats. Want die verandert. Een reactie van een nabestaande en de beheerder van de begraafplaats.

Het was groot nieuws. En het begon met een kort geding. Nabestaande Leen Spaans had bezwaar tegen een dansvoorstelling op de plek waar zijn vrouw begraven ligt. De rechter bepaalde echter dat de voorstelling door kon gaan. Daarop ontstond via Facebook een soort Project X Alkmaar: vanuit alle kanten werd protest georganiseerd. De afloop is bekend. Hoewel de betrokken choreografe Ann Van den Broek nog een verrassingsvoorstelling op het Karavaan-festival bracht.

Het schisma is dit: nabestaanden kunnen de gedachte van commerciële activiteiten op een begraafplaats moeilijk verdragen, begraafplaatsen zelf willen gepaste evenementen overwegen en faciliteren. Hoe kom je tot een vergelijk? Niet, stelt R. van Looij, beheerder van de Algemene Begraafplaats in Alkmaar, ‘dat is praktisch niet uit te voeren’. Inderdaad, erkent L. Spaans, en je kunt er weinig tegen doen. Dus?

[Tweet “De begraafplaats wordt meer een gedenkpark.”]

Tijden veranderen

We moeten eraan wennen dat begraafplaatsen mee veranderen met de samenleving zelf: de begraafplaats wordt meer een gedenkpark. Net als bruiloften is een begrafenis of uitvaart voor velen niet meer die routineuze lijdensweg. Denk aan de roze limousine, of de kist op de stip in de Amsterdam Arena. Of zoals choreografe Ann Van den Broek zegt: ‘Het zou mooi zijn als men een kerkhof meer gaat gebruiken als een park, net zoals er in Mexico op Allerzielen wordt gefeest.’ Dat past in het plaatje van begraafplaatsdirecteur Anja Vink die een plan indient om overledenen in de geluidswal langs de A10 te begraven: ‘Bezoekers willen graag iets exclusiefs en zijn wars van massaliteit’.

Ook R. van Looij geeft toe dat in landelijk overleg de tendens ontstaat om de begraafplaats uit de sleur te halen en meer open te staan voor verandering. Theater en dans kunnen deel uit maken van een afscheid op de begraafplaats. Het is aan elke beheerder om dit wel of niet toe te laten. In 2012 speelde overigens een soortgelijke kwestie. Toen werd geen vergunning verleend. Nu wel.

Toestemming

Vooraf toestemming vragen aan alle nabestaanden is lastig. Want wie zijn dat allemaal? De Algemene Begraafplaats in Alkmaar heeft alleen al 7.000 graven. Met wel of niet bereikbare familieleden. Ook het in een reglement laten opnemen dat  in de toekomst er mogelijk evenementen of activiteiten plaatsvinden is lastig. Want hoe omschrijf je dat en wat sluit je uit? Nu al vinden allerlei activiteiten plaats, zoals rondleidingen, open dagen en inderdaad Allerzielen. (Zie ook de week van de Begraafplaats die komende zaterdag start.)

Het zal daarom nog zoeken zijn naar een meer praktische oplossing dan de gang naar de rechter. De begraafplaats in Alkmaar sluit nieuwe evenementen in ieder geval niet uit en wil meer kijken hoe rekening te houden met gevoelens van betrokkenen. Ann Van den Broek kijkt naar voorstellingen op andere kerkhoven. Of mensen op zoek gaan naar een begraafplaats waar helemaal geen theater plaatsvindt is afwachten.

Reactie

Voor de volledigheid plaatsen we hieronder graag de reactie van Leen Spaans zelf. Hij reageert op persoonlijke titel, want hij is toevallig ook actief in de danswereld: als eindredacteur.

‘Ik had en heb helemaal niets tegen de voorstelling op zich. Mij gaat het om de locatie, nu en in de toekomst. De wet- en regelgeving blijkt de burger helemaal niet te beschermen als het gaat om belanghebbenden van een begraafplaats. Als eigenaar van een keldergraf, waarin mijn vrouw ligt begraven, meende ik beschermd te worden tegen commerciële activiteiten op de begraafplaats op grond van een bestemmingsplan, evenementenplan en reglement van orde en netheid voor de begraafplaats. Echter, een burgemeester kan dat allemaal overrulen. Als de rechter dan meebuigt op grond van een sympathiek geachte inhoud van een voorstelling krijgt de burgemeester zijn zin, is mij gebleken. Maar wat wordt er volgende week aangevraagd: een vergunning voor een religieus dansfeest, voor een rituele maaltijd, voor een gothicfeest?

Wie wil je allemaal frustreren of tevredenstellen. Bestuurlijk begeef je je als stad in een mijnenveld. De commotie onder het gewone volk, dat niet het talent heeft om te schrijven, te spreken of geld heeft voor een advocaat, is bij dit soort precaire zaken zo opgewekt. Is je dat het allemaal waard? Kan de kunst dan niet op een ander podium worden gebracht. Moet je echt de grenzen opzoeken, confronteren?

Ik verheug me nu al op Giselle in het najaar, de tweede acte vooral. Mooiere begraafplaatsdans ken ik niet trouwens. Maar gelukkig niet op een echte begraafplaats. Ik reisde er vorig jaar voor naar Shanghai, de dansers van het Het Nationale Ballet achterna, om het ook daar te zien. Ik heb heel veel over voor de dans. Klassiek en modern. Wat dat betreft heb ik ook Ann van den Broek alle goeds gewenst met haar gezelschap. Maar ik ben principieel van mening, dat de overheid weg moet blijven uit mijn privédomein.

De manier waarop wij onze doden eren, waarop wij rouwen, mag niet beïnvloed worden door een overheid die op zo’n gevoelige plek als bij het graf van je geliefde vergunning geeft voor een voorstelling, welke dan ook. De overheid mag niet verdienen aan mijn verdriet. Want met alle ach en wee wordt nergens vermeld, dat de dansers en de gemeente dit niet gratis deden. Een kaartje kostte €18,50. Men verwachtte 500 bezoekers. Als het dan vooral therapeutisch en troostend was bedoeld, waarom was er dan geen gratis bijeenkomst, met het karakter van een herdenking, met desnoods een schaal om in te doneren na afloop. Hoeveel zorgvuldiger, smaakvoller en piëteitvol zou dat niet zijn geweest.

Enthousiasme en passie kunnen makkelijk uit de bocht vliegen als er niet een voorzichtige, wijze chauffeur achter het stuur zit. Die was hier niet bij aanwezig. Niemand heeft gedacht aan enig vooroverleg met de belanghebbenden van de begraafplaats: de dansgroep niet, de organisatie van het festival niet, de beheerder van de begraafplaats niet, het gemeentebestuur niet. Met tijdig overleg had hier zoveel verdriet en commotie kunnen worden voorkomen. Ik heb Ann gezegd, dat ik haar en mij allebei slachtoffer acht van een onzorgvuldig stadsbestuur. Uiteraard wijs ik iedere vorm van molestatie en rellerigheid af, die na de uitspraak van de rechter in onze stad ontstond. Ook dat deed me verdriet.’

(Headerfoto: Bart Grietens)