HAFF 2016 proves that animation can do anything: from abstract art to documentary

Is animatie de meest veelzijdige filmvorm? Op de 19e editie van het Holland Animation Film Festival dat op 16 maart in Utrecht van start gaat, zijn allerlei voorbeelden te zien die dat heel aannemelijk maken.

Er zijn abstracte films die voortborduren op het werk van pioniers als Walter Ruttmann en Norman McLaren. In Moon Blink liggen computercodes aan de basis van een spel van lijnen en patronen. In Composition kan je geluid zien en beeld horen.

Er zijn Oscarwinnaars, waaronder de al overbekende Disney-Pixarhit Inside Out, die voor een groot publiek demonstreerde dat animatie ideaal is om de sprong naar de verbeelding te maken.

Een tegenhanger is de motion-capturetechniek, waarmee echte acteurs in de huid van animatiefiguren kunnen kruipen. Dat gebeurt in het het fraaie Belgisch/Nederlands/Franse Cafard, een epische avonturenfilm, losjes gebaseerd op de belevenissen van een Belgische elitesoldaat uit de Eerste Wereldoorlog.

Waanzinnig waargebeurd

Er is zelfs een genre waar je bij animatie niet zo snel aan denkt, maar waar festivaldirecteur Gerben Schermer desgevraagd graag de aandacht op vestigt. Dat is de documentaire. Als een van de hoogtepunten van HAFF 2016 noemt Schermer NUTS!, het waanzinnige, maar waargebeurde verhaal over opkomst en ondergang van de beruchte John Romulus Brinkley. Deze bij uitstek selfmade man ontdekte in 1917 dat hij onvruchtbaarheid bij mannen kon genezen door geitentestikels te transplanteren. Het maakte hem rijk en beroemd, ook omdat hij daarnaast een radiozender begon die razend populair werd. Intussen riep hij tegenkrachten op van instanties die vastbesloten waren hem een halt toe te roepen.

Regisseur Penny Lane heeft deze op het eerste gezicht betrekkelijk conventionele documentaire heel slim geconstrueerd, onder andere door een verteller van dubieuze status in te bouwen. Lane gebruikt een mix van archiefbeelden, home-movies, interviews met specialisten en nagespeelde scènes in handgetekende animatie.

Dat laatste werkt voortreffelijk. Als het gaat om gebeurtenissen waar geen authentiek beeld van is heeft een documentairemaker doorgaans twee opties. Iemand laten vertellen wat er is gebeurd, wat niet erg aansprekend is, of het laten naspelen door acteurs, wat toch een beetje op valsspelen lijkt. Maar bij animatie valt dat laatste bezwaar weg. Je ziet dat het getekend is, dus wel een soort navertellen, maar toch komt het op een realistische manier tot leven.

NUTS! maakt deel uit van de internationale competitie, waar nog een aantal andere geanimeerde documentaires en docudrama’s in zijn opgenomen. Zoals 25 April, over de ervaringen van soldaten die in 1915 deelnamen aan de invasie van Gallipoli, of La Montagne Magique, een met rijk palet geschilderd docudrama over een Pool die in Afghanistan meevecht tegen het Sovjetleger.

Expressionistische toets

Dat animatie aan een vertrouwde filmvorm een heel eigen accent kan toevoegen blijkt ook uit de Russische animatie Before Love, een van de films uit het openingsprogramma van HAFF. Over twee mannen en een vrouw en hun vaak ongelukkig uitpakkende ontmoetingen. Een tegelijkertijd rauwe en ontroerende bespiegeling over eenzaamheid, misverstand en verlangen die moeiteloos in een gewone speelfilmvorm met echte acteurs gegoten had kunnen worden. Maar het schitterende tekenwerk geeft er een expressionistische toets aan die het karakter en gevoel van de vertelling versterkt.

Installaties

Weer een andere invalshoek is de vruchtbare verbinding tussen animatie en beeldende kunst. “Die crossover is iets waar het HAFF zich al sinds jaar en dag sterk voor maakt”, aldus Schermer. “Animatiefilms van onafhankelijke kunstenaars die ook ander werk maken. Een paar jaar geleden zijn we begonnen met het onderdeel Expanding Animation, waarin film wordt gecombineerd met installatiekunst op verschillende locaties in de stad.”

Zaag bijvoorbeeld een hele boom in dunne plakken, maak daar duizend foto’s van, verwerk die in tienduizend geanimeerde beelden en presenteer dat op zes schermen. Zo ontstond Meteor Sonata van de Chinese kunstenaar Ding Shiwei. Een liefdevolle analyse van een oude boom in een installatie over vergankelijkheid.

En wie vorig jaar onder de indruk was van de unieke stopmotion-animatie Mr Sea in Chinees porselein van Geng Xue, zal nu ongetwijfeld haar als installatie gepresenteerde porseleinen artwork willen zien.

Bekroond debuut

Nog een laatste tip: Edmond, het al veelbesproken en met een Bafta bekroonde debuut van Nina Gantz. Staande aan de over van een diep meer overdenkt een man de gevolgen van zijn ongelukkige manier om zijn gevoelens van liefde en genegenheid te uiten. Door stop-motiontechniek met vilt en breisels ontstaat een ontroerende fantasie zoals dat alleen met animatie kan.