GLOW. Eindhovens lichtkunstfestival zoekt naar verdieping voor de massa

Vanuit het hoekje naast de draaideuren naar buiten heeft hij een prachtig overzicht op de noordelijke hal van De Heuvel. Het luxe overdekte winkelcentrum in de binnenstad van Eindhoven baadt in gouden gloed, terwijl onderaards gerommel uit speakers klinkt. Boven de hoofden van de mensenmassa schittert fel licht in alle kleuren, weerkaatst door verbogen spiegelende platen. Edward Dams heeft net een foto gemaakt met een lange sluitertijd, zodat de mensenmenigte in een vage stroom verandert, en het licht glorieus boven hen zweeft.

‘Ik ben al van de eerste editie bij Glow gaan kijken,’ vertelt de amateurfotograaf. Hij is lid van een fotoclub en struint, zoals hij dat zegt, nu rond, op zoek naar de leuke plekjes. GLOW, het nu alweer 12 jaar oude lichtkunstfestival in Eindhoven, heeft daar talloos veel van. ‘Ik heb misschien eens een jaartje overgeslagen, maar ik vind het een leuk festival. Ik kom er graag. Ik vind het wel leuk om die sfeer te pakken, of iets op een bijzondere manier op de foto te krijgen.’

Met zijn hobby is hij niet alleen. Op mijn rondwandeling door nachtelijk Eindhoven kom ik tientallen fotografen tegen, al vallen ze bijna niet op tussen alle bezoekers die met mobiele telefoons opnames maken. Al heb je er goed spul voor nodig: GLOW is een van de betere instagrammable festivals van Nederland.

Spannend

GLOW is dit jaar compacter dan andere jaren, vertelt de organisatie op de website. De 35 locaties zijn allemaal te bezoeken in een wandelroute van ruim vijf kilometer door de binnenstad van Eindhoven. En wandelen doet men, op de licht regenachtige openingsavond, massaal. Een ononderbroken stoet mensen, het moeten er vele duizenden zijn, beweegt langs vertrouwde plekken als de Effenaar, De Lichttoren en de Catharinakerk.

Ik tref een Udens gezin bij de Effenaar, waar studenten van Fontys een ritmische laserprojectie op de gevel laten zien, die ritmisch gestuurd wordt. Het duurt even voor het allemaal duidelijk wordt. Voor de Udenaren niet echt een probleem. Ze komen voor de sfeer, de gezelligheid, en om iets leuks mee te maken met de kinderen. ‘Ze vinden het heel spannend om zo door de stad te lopen met al die lichtjes’, vertelt de vader, die daarna weer snel verder wil met het bekijken van de projecties.

Detail

De drukte wordt steeds intenser. En het is grappig om te zien dat er mensen zijn uit werkelijk alle lagen van de bevolking en veel nationaliteiten. Best bijzonder is voor een festival in het teken van lichtkunst. Maar daar is het echtpaar uit Breda dat ik later aanspreek bij een kunstwerk van gerecyclede plastic flessen niet zo mee bezig: ‘Ik vind het vooral spannend en spectaculair,’ zegt de echtgenoot. ‘Of dat kunst is? Voor mijn part, maar dit gaat toch over veel meer?’, valt zijn vrouw bij.

De officiële opening was dit jaar in het PSV-stadion. Daar creëerden lichtkunstenaars en DJ’s niet alleen een ‘wall of sound’, maar ook een muur van licht, die alles wat er tot nu toe op megaparty’s gebeurt in de schaduw zet. Natuurlijk kennen we de imposante bewegende bundels, de lasergordijnen en de stuwende beats die tijdens de halfuur durende show steeds weer naar een hoogtepunt rijzen. Wat nieuw is, is het detail. Led-schermen kunnen niet alleen dienst doen als lichtbron met inderdaad een bak licht, er zijn ook bewegende beelden mee te maken, lettertjes, omhoog bewegende vuurvliegjes, en vervloeiende kleuren.

Vervuiling

Zulk detail zit ook in twee andere kunstwerken van GLOW. Bij het Centraal Station van Eindhoven is op de gevel van een torenflat (The Student Hotel) een projectie van animaties die het dagelijks leven van een student uitbeelden. Spannend en zeker intrigerend, vooral ook vanwege de achterliggende techniek: hoe je met een stel beamers een flat van een meter of zestig hoog in een kunstwerk verandert.

Direct daarnaast is een videoscherm gemonteerd tegen een iets minder hoge gevel. Het scherm laat, in een vloeiende beweging, het verschil zien tussen de nacht in Eindhoven, en die in een gebied waar geen lichtvervuiling is: de Melkweg in al zijn kleurrijke glorie. Iets wat maar weinig mensen nog in het echt hebben gezien. Tijdens Glow is die kans al helemaal klein, want hier licht de nachthemel boven de hele stad blauw op. De enorme gloed is afkomstig van een enorme batterij licht en lasers op de verschillende daken van het ziekenhuis van Eindhoven. De blauwe gloed zet niet alleen het hele festival in het het licht, maar trekt ook de aandacht van mensen die tot meer dan 20 kilometer van Eindhoven wonen. Een baken, inderdaad.

Ronald Ramakers, sinds 2016 directeur van het in 2006 ontstane festival, is er trots op. Zijn festival onderscheidt zich ook duidelijk van andere lichtkunstfestivals, zoals Amsterdam Light Festival of Trajectum Lumen, dat in Utrecht nog steeds zijn sporen nalaat. ‘Glow heeft de kracht van de tijdelijkheid. We zetten iets neer dat een verhaal vertelt, en dat verhaal geef je mee aan de mensen. Je kunt het zien aan dat blauw. Dat blauw dat overal in de lucht te zien is verandert de kunstwerken. De kunst en de stad verandert door dat blauw in de lucht. Kijk alleen al naar de gloed op de natte straatstenen. Daar gaat lichtkunst over.’

Drie jaar

Ramakers heeft een achtergrond als theatermaker, hoewel hij na omzwervingen over de hele wereld nu vooral als evenementenorganisator werkt. Toch ligt zijn ambitie duidelijk in de richting van de verdieping. Zo heeft hij het festival nu een thema meegegeven, dat aansluit op het volgende en vorige jaar: ‘Ik werk graag in drieën. Zo kan ik ook nieuwe elementen invoegen, langs geleidelijke weg. Nieuwe makers zijn voor dit festival van belang. Ik denk dat iedereen ook experimentele lichtkunst snapt, als je het maar goed onderbrengt in het geheel.

Vanuit die gedachte heb ik drie thema’s opgezet. In 2017 was dat Source, de bron, dit jaar is dat de tegenstelling, Shadow and Light, (licht en schaduw) en volgend jaar Living Colour. Daar had ik een tekening bij gemaakt om het voor iedereen duidelijk te maken: de eerste was een cirkeltje met kleurtjes, de tweede een zwart blokje en een wit blokje, met in dat witte blokje weer de kleurtjes. Volgend jaar zie je alleen de kleurtjes vrij rondvliegen. Dat is zowel visueel een doorgang als inhoudelijk.’

Dankzij het driejaarlijkse thema kon ook het Van AbbeMuseum inspringen op het lichtkunstfestival. Dit jaar vindt in het Temporary Art Centre, tegenover het PSV stadion, dan ook een manifestatie plaats van kleinschaliger lichtkunst die inhaakt op het thema van GLOW.

Nanjing

Het zijn dit soort kleine ingrepen waarmee Ramakers streeft naar verdieping van het festival, dat sinds de eerste editie in 2009, waar 45.000 mensen op afkwamen, is uitgegroeid tot een mega-evenement met 800.000 bezoekers in een krappe week. Voor die verdieping put Ramakers bijvoorbeeld inspiratie uit een project dat kunstenaar Gijs van Bon maakt, in het kader van de dit jaar opgestarte samenwerking met het  – veel grotere – lichtkunstfestival in het Chinese Nanjing. Van Bon werkt vanuit het idee van een trom wiens geluid wordt doorgegeven.

In Eindhoven is het het meest subtiele kunstwerk dat met de bewegende massa meevliegt via kleine speakers aan lantaarnpalen, waar kleine Chinese lichtkunstwerkjes aan vast zitten. ‘Ik denk dat je met die combinatie van innovatieve techniek en traditionele kunst ook het grote publiek meetrekt in de herwaardering van kunst, en niet alleen het gestudeerde publiek.’

Boom

De kunstzinnigheid zit hem niet zozeer in de ontwikkeling van de  techniek – die fenomenale dingen mogelijk maakt en vaak voor stevig spierballenvertoon zorgt – maar vooral in wat voor verhaal ermee verteld wordt, zegt Ramakers: ‘De techniek is nu zo ver dat je ziet dat de grote kunstenaars ermee uit de beperkingen breken. Niet de techniek is hoofdzaak, maar de betekenis die je overbrengt. Dat is een ontwikkeling die onvermijdelijk is en waarin nu het kaf van het koren gescheiden wordt.

Tien jaar geleden kon je nog een heleboel led-lichtjes in een boom hangen en men riep oh, aah en je was een kunstenaar. Maar dat doorstaat de tand des tijds niet. Wat je nu ziet is de totale onderdompeling in iets dat meer is dan mooi, maar ook een verhaal vertelt. Dat heeft eeuwigheidswaarde.’