She is a woman and a composer - so what?

Onlangs publiceerde Kees Vlaardingerbroek, programmeur van de NTRZaterdagMatinee een pleidooi tegen wat hij ‘identiteitspolitiek’ noemt in muziek. ‘Bach was geen vrouw en niet westers. Nou en? luidt de kop. In de subtitel lezen we: ‘Als een componist geen vrouw is of westers, dan past deze niet langer in de klassieke canon.’ Nogal boud gesteld, want in elke willekeurige concertbrochure vind je bijna uitsluitend muziek van witte (vaak dode), mannen. Wellicht vloog de koppenmaker van de Volkskrant hier een pietsie uit de bocht?

Dat lijkt toch niet het geval. Verderop schrijft Vlaardingerbroek: ‘Een geforceerde vervanging van de grote meesters door vrouwelijke tijdgenoten of componisten met niet-Europese wortels leidt onherroepelijk tot publieksvernietiging, en daarmee tot lege zalen en uiteindelijk zelfs sluiting.’ Hoe nu? Heeft iemand ooit beweerd grootmeesters te willen vervangen door hun vrouwelijke collega’s? Niet bij mijn weten. Ook zelf strijd ik al jaren voor meer zichtbaarheid van vrouwelijke componisten. Die wat mij betreft een plaats verdienen naast, not in plaats van hun mannelijke collega’s.

Twitterstorm

Er barstte dan ook onmiddellijk een – internationale – Twitterstorm los. Voor de één geldt Vlaardingerbroek als de baarlijke duivel die het witte privilege koste wat kost wil handhaven. Voor de ander is hij de held die weerwoord geeft aan het gezeur over achterstelling van vrouwen en minderheidsgroepen.

Tja, de waarheid ligt, zoals meestal, in het midden.

Het is immers juist Vlaardingerbroek die dit seizoen vrouwelijke componisten ruim baan geeft in zijn omroepserie. Dat hij deze zou veronachtzamen kan dus niet gezegd worden. Anderzijds ken ik geen enkele musicoloog of feminist die Bach zou willen vervangen door zijn tijdgenote Anna Bon di Venezia, zoals Vlaardingerbroek betoogt. Het gaat enkel om de vanzelfsprekendheid waarmee vrouwen nog altijd worden ‘vergeten’ in de concertpraktijk.

Kwaliteit m/v

Vlaardingerbroek raakt echter wel aan een wezenlijk punt, waar ik me al mijn hele musicologische leven tegen teweerstel. Muziek van een vrouw moet niet geprogrammeerd worden omdat zij komt van een vrouw, maar om haar kwaliteit. En daar komen we op een hellend vlak. Hoe vaak hoor ik niet: ‘We spelen muziek echt niet NIET omdat ze van een vrouw is, we gaan simpelweg voor kwaliteit.’ Alsof mannen nooit eens een middelmatig stukje afleveren en vrouwen nooit een meesterwerk produceren.

Omgekeerd krijg ik als feminist boze reacties als ik kritiek uit op een compositie van een vrouw. ‘Jij bent toch van de vrouwen?’ klinkt het dan verwijtend. Alsof ik mijn kritische oor zou moeten sluiten zodra er noten van een vrouw op de lessenaar staan. Kortom: de strijd om emancipatie van allerlei minderheidsgroepen duurt, ook in de klassieke muziek, onverminderd voort.

Ondertussen zijn er op 18 mei in Vlaardingerbroeks eigen NTRZaterdagMatinee veel ‘vrouwelijke noten’ te beluisteren. – In de verhouding 4/5 in het voordeel van de dames! De enige man op het programma is Sander Germanus, wiens Im Vortex zijn wereldpremière beleeft. Daarnaast klinken stukken van Unsuk Chin, Rebecca Saunders, Carola Bauckholt and Rozalie Hirs.

Hirs componeerde net als Germanus een stuk in opdracht van Vlaardingerbroek himself, lightclouds. Welke van beide nieuwe composities de betere is kunt u 18 mei zelf beoordelen, in de Grote Zaal van het Concertgebouw of tijdens de live uitzending op Radio4.

Om in Vlaardingerbroeks eigen terminologie te eindigen: Hirs is vrouw en componist. Nou en?