Kijk eens, ook de geruchtmakende Amerikaanse kunstenaar Paul McCarthy heeft virtual reality ontdekt. En zoals te verwachten viel, wijkt zijn wat omslachtig getitelde CSSC Coach Stage Stage Coach VR experiment Mary and Eve behoorlijk af van de doorsnee VR-ervaring. Experimenteel, hallucinerend, chaotisch, gekunsteld – kiest u maar.
Het is vanaf 25 juli te zien in de nieuwe aflevering van de reeks Eye Xtended, het programma waarin Eye bijzondere VR laat zien. Deze keer verpakt in een pakket films die Mary and Eve van uitvoerige context voorzien.
Westernparodie
Om te beginnen twee films van McCarthy zelf. Samen met zijn zoon Damon maakte hij eerder al CSSC Coach Stage Stage Coach en de even brutale westernparodie DADDA Donald and Daisy Duck Adventure. Daarnaast vertoont Eye enkele inspiratiebronnen. De postkoets in CSSC is ontleend aan de klassieker Stagecoach (1939) van John Ford. De filmset van DADDA is een nauwkeurig nagebouwde kopie van het western-café dat te zien is in Whity (1979), een vroege, nooit in Nederland vertoonde film van Rainer Werner Fassbinder. Tenslotte zorgt Tarantino’s The Hateful Eight (2015) voor overeenkomst en contrast. Tarantino gebruikt een vergelijkbare setting in een hommage, terwijl McCarthy het genre juist ondermijnt.
Allemaal prima als voorbereiding op de ontmoeting in virtual reality met de uit CSSC weggelopen Mary en Eve. Zonder dat achtergrondprogramma zouden die twee vuilbekkende, als computeranimatie uitgevoerde vrouwen wel erg in de lucht komen te hangen. Wat ze overigens ook vaak letterlijk doen. Zoals het bovendien aardig is om te weten dat het tapijt waar u op staat wanneer u de VR-headset opzet door McCarthy uit een Disney-studio is weggekocht.
Buttplug
In ons land is Paul McCarthy onder meer bekend als schepper van Kabouter Buttplug. Dat beeld vond in Rotterdam na de nodige protesten en omzwervingen uiteindelijk zijn plek op het Eendrachtsplein. McCarthy daagt de kunstwereld en het publiek al sinds eind jaren zestig uit. Denk aan zijn action-painting en performances met ketchup en kots. Denk ook aan de opblaasbare sculptuur van een reuzendrol, die in 2008 voor opschudding zorgde door weg te waaien en een breuk in een elektriciteitslijn te veroorzaken.
Met zijn werk richt hij zijn pijlen zowel op de populaire als hoge cultuur, op eigentijdse mythen en Amerikaanse politiek, om maar een paar dwarsstraten te noemen. Een parodie op Disneyfiguren is een favoriet thema.
Postkoets
De obsessie van de filmindustrie met seks en geweld zet hij grotesk te kijk in zijn twee films die Eye vertoont. Het heroïsche oer-genre van de western als vertrekpunt voor een weinig eerbiedige uitbeelding van de Amerikaanse cultuur. In de postkoets in CSSC treffen we onder meer Adam en Eve, de vermoedelijke prostituee Mary Magdalene en iemand die Jesus Chryst beweert te heten. Zelf speelt McCarthy een oude viespeuk die zich Ronald Raygun noemt. In ieder geval geen tekort aan verwijzingen.
Het gezelschap vertoont al snel uitermate liederlijk gedrag. Na elkaar flink getreiterd en waar mogelijk vernederd te hebben gaan de handen in de broeken en komen de nodige piemels te voorschijn. Macho-gedrag krijgt daarbij ferm tegenspel. Het oogt vooral als een geïmproviseerde performance. Mochten we het toch nog realistisch willen opvatten dan is er een onverwacht tussenshot dat ons uit de droom helpt. Bij vlagen hilarisch, maar ook een parodie die nogal monomaan wordt uitgemolken. Het kan natuurlijk zijn dat het juist de bedoeling is dat het vervelend wordt. Je weet het maar nooit bij McCarthy.
Ook in DADDA Donald and Daisy Duck Adventure, dat zich afspeelt in een western-saloon, begint het met sekstoespelingen, die hier al snel uitmonden in geweld en bloed. De telkens herhaalde entree van de sheriff steekt de draak met filmconventies en McCarthy himself speelt de rol van Donald, een met een Trump-pruik uitgedoste potloodventer. Subtiel is het niet.
Mary en Eve in VR
In het VR-experiment Mary and Eve duiken de gelijknamige vrouwen uit CSSC weer op. Nu in de vorm van 3D-computeranimaties die via de motion capture-techniek door actrices worden bestuurd. De kijker kan kiezen uit elf versies van een scène waarin het tweetal elkaar het leven zuur maakt met scheldpartijen en vernederingen. Ik ben gestopt met tellen van het aantal fuck you‘s.
Verwacht overigens niet door het opzetten van de VR-bril in de postkoets terecht te komen. In VR bevinden Mary en Eve zich in een anonieme, deels met tapijten beklede ruimte. In sommige versies zijn de wanden van deze kamer in heftige, rusteloze beweging en kunnen dwars door het gezichtsveld van de kijker schieten.
Voeg daarbij het feit dat de twee vrouwenfiguren zich vermenigvuldigen en in allerlei afmetingen en standen opduiken. Zelfs ondersteboven. Als dan ook nog blijkt dat de dialoog vaak is losgekoppeld van de mondbewegingen, dan is duidelijk dat McCarthy geen realistische virtual reality nastreeft. Zie in dit verband ook een artikel over realisme en VR in Artlink Magazine.
Anti-heiligenbeelden
Genoeg om nieuwsgierig te zijn naar de vormeffecten in de elf versies. Tegelijkertijd is het lastig in te schatten of McCarthy hier meer op het oog heeft dan een vrijblijvend spelletje met de mogelijkheden van dit medium. Het mag dan met al die soms dwars door elkaar schuivende kopieën van Mary en Eve een curieus en verwarrend schouwspel zijn, dat wil nog niet zeggen dat het daardoor spannend en intrigerend wordt. Ikzelf voelde me in ieder geval minder uitgedaagd dan ik gehoopt had. Deze VR-capriolen steken toch wat bleek af tegen de energieke spotlust van de moederfilm CSSC. Want zelfs als je weet dat het aan die film is ontsproten blijft er, net als Mary en Eve zelf, toch veel in de lucht hangen.
Het is vast wel mogelijk om die tamelijk monotoon treiterende en droogneukende Mary en Eve een soort anti-heiligenbeelden te zien, of als een commentaar op de doorgaans ondergeschikte vrouwenrollen, of op mannengedrag of machtsverhoudingen. Zegt hun obsessieve kopieerdrang iets over onze cultuur? Of willen we dan gewoon te veel zien? Het zijn allemaal dingen die je er vooral achteraf bij kan verzinnen.
Fuck you!
Ook de poging van McCarthy om de kijker onderdeel van het schouwspel te maken (juist wel een bekend VR-effect overigens) is wat mij betreft minder indringend dan mogelijk was geweest. Mary en Eve spreken de toeschouwer brutaal en dwingend aan met teksten als ‘Hey, I’m talking to you!’ of ‘Isn’t she dumb?’ en natuurlijk ook ‘Fuck you!’.
Alleen had ik in de chaos van buitelende beelden en verwensingen niet direct in de gaten dat ik de aangesprokene was. En dan nog leken die motion-control-figuren vaak net langs me te kijken, in plaats van recht in mijn ogen. Dat je aldus onderdeel zou worden van een ‘psychologische mindgame’, zoals de programmatoelichting meldt, lijkt me iets te mooi voorgesteld
De reputatie van de kunstenaar maakt dit VR-experiment belangwekkend, maar het intrigerende zit hem meer in de theorie dan in de praktijk. Aan de oneerbiedige energie van zijn films CSSC and DADDA valt meer te beleven, ondanks de reserves die je kan hebben.
Wat niet wegneemt dat het op zich een goede zaak is wanneer werk van een kunstenaar zeer uiteenlopende reacties oproept. Eye-programmeur Anna Abrahams stelde bij de perspresentatie zelfs dat er bijna altijd wel iemand boos wordt om hetgeen McCarthy uitspookt. Alleen zie ik dat bij zijn VR-uitstapje nog niet gebeuren. Wel ben ik nu erg nieuwsgierig geworden naar die in het Xtended-pakket opgenomen vroege Fassbinder Whity (1979), over wreedheid, vernedering en Amerikaanse archetypen.
Good to know
English (UK) 
Nederlands 
Français 
