Met geluid. Eerherstel voor Marga Klompé; Actie Tomaat tijdens herdenking definitief begraven.

Er moest maar eens een einde komen aan de mythe. Nan van Houte, voormalig directeur van het kleine theater Frascati in Amsterdam, heeft Aktie Tomaat begraven. Tijdens Requiem voor Tomaat, op 4 november 2019, maakte ze glashelder dat deze legendarische gebeurtenis door onze theaterhistorici een te grote broek aan is gemeten. Toen in 1969 een paar tomaten naar het al lang kwijnende toneel van de Nederlandse Comedie werden gegooid, was dat hoogstens een markant moment, maar de veranderingen die eraan worden toegeschreven, waren allang in gang gezet.

Van Houte was sterk geëmotioneerd, zeker toen zij de inmiddels al even mythologische recensent Loek Zonneveld in herinnering bracht. Ze wees de verzamelde incrowd op een paar details in de geschiedenis. Zo was er in de jaren zestig allang vernieuwend theater te zien in kleine zaaltjes in Den Haag, Utrecht en Rotterdam. Alleen Amsterdam bleef achter. Fijntjes wees ze er ook op dat net in dat jaar de eerste lichting studenten van de opleiding dramaturgie van school kwam. Die zocht naar een toepassing van al het geleerde. Of naar een plek in de handboeken die ze hadden bestudeerd. En dan waren er nog de raden-communisten, die de Culturele Revolutie naar Nederland wilden halen.

Niets veranderd

Fantastisch daarom, dat tijdens de herdenking, op 4 november 2019, ‘hoogtepunten’ uit de discussie van 1969 werden nagespeeld. Ontluisterend om mee te maken hoe de discussie van toen vrijwel identiek is aan nu. Kijk maar eens naar de talloze fora, symposia en meet-ups die nu plaatsvinden op festivals. Of het jaarlijkse Paradisodebat. Kunst moet altijd van alles, dat is in 50 jaar niet veranderd. Sterker nog: zoals Van Houte in haar speech al aangaf: misschien moet kunst wel steeds meer. Maar kan die steeds minder.

UIteindelijk is Nan van Houtes speech, te beluisteren vanaf minuut 21 in de podcast, een groot eerbetoon aan Marga Klompé, de eerste vrouwelijke minister van Nederland. Zij was het die de na ‘Tomaat’ doorgevoerde veranderingen allang in de planning had. De minister, die ook de Bijstandswet invoerde, was een cultuurminister waar je alleen maar van kunt dromen. Iemand met een ruim hart en oog voor de vrijheid van de kunstenaar.  Als lid van de Katholieke Volks Partij had ze geen enkel probleem om Gerard Reve een grote prijs uit te reiken, kort nadat hij wegens het legendarische ‘Ezelsproces’ de woede van gelovig Nederland over zich had afgeroepen.

Collateral damage

De avond werd dankzij Van Houte’s speech geen viering van een oud succes. De mythe van ‘Tomaat’ werd ten grave gedragen: de veranderingen waren toch wel gekomen, daar waren die tomaten, inclusief de ‘collateral damage’ die ze in het leven van de ´oude garde veroorzaakten, niet voor nodig. En dat volk, waarvoor iedereen in 1969 zo graag de nek uitstak, dat volk, die arbeidersklasse, is inmiddels iets waar de mensen op het toneel een beetje bang voor zijn.

Luister in onze raw-podcast naar de speech van Ewald Engelen, die dat op zijn bekende manier uitlegt, gevolgd door een fragment uit de heropgevoerde discussie uit 1969 en tot slot de prachtige speech van Nan van Houte.