Ilay den Boer verlegt grens tussen theater en journalistiek met ‘Salomonsoordeel’

Je Maintiendrai. De wapenspreuk van Nederland (‘Ik zal handhaven’) siert de prachtige hal van het oude Postkantoor, nu Bibliotheek, van Utrecht. De spreuk waakte ook over de première van de  voorstelling ‘Salomonsoordeel’ waarmee Ilay den Boer nu terugkeert naar het publiek. Hij was er namelijk even niet. Hij werkte een klein jaar bij de IND, de dienst Immigratie en Naturalisatie, die bepaalt wie zich wel of niet Nederlander mag noemen.

Den Boer deed onderzoek, participerend en in alle openheid, zoals theatermakers zelden doen, en journalisten soms. Jeroen van Bergeijk is er bijvoorbeeld zo één, die op die manier aan onthullende verhalen komt over misstanden in magazijnen van online winkels of de bizarre werkomstandigheden van Uber-rijders. Theatermaker Ilay den Boer was er op zich niet op uit om misstanden aan de kaak te stellen, want dat de ambtelijke grensbewaking van Nederland ter discussie staat, is een redelijk algemeen feit. Net als het een waarheid als een koe is dat gewone Nederlanders er nooit mee te maken hebben, en er dus geen sociale controle op is.

Talent voor het leven

Een mooi inkijkje daarin kregen we dankzij Rodaan al Galidi, wiens boek ‘Hoe ik talent voor het leven kreeg’ een even hilarisch als pijnlijk inkijkje gaf in het vagevuur tussen vlucht en verblijfsvergunning. Dat boek werd overigens voor toneel bewerkt in een heel indrukwekkende voorstelling, die vorig jaar kort na de première wegens de pandemie in de vergetelheid verdween.

Ilay den Boer toont de andere kant. Hij ging bij de IND werken op uitnodiging. Zijn embedded project begon bij een opleiding tot ‘beslisambtenaar’, nadat hij eerder in een AZC in Utrecht stage had gelopen. Uiteindelijk, maanden later, schotelt hij ons een beeld voor dat rijker is aan nuance dan je zou verwachten.

Echt

De ervaringen die Den Boer in de voorstelling verwerkt, zijn ook in personen vormgegeven. Geen personages, want zijn medespelers, de IND-ambtenaar Peter en asielzoeker Hasan, zijn zichzelf in deze manifestatie, die we dus eigenlijk ook geen toneelvoorstelling kunnen noemen. Alles wat beschreven wordt is echt, de mensen zijn echt, en onze gevoelens als toeschouwer zijn echt. Dat is best lastig, omdat er ook documentaire theatermakers zijn, die de werkelijkheid een beetje naar hun hand zetten. Wie, zoals ik, ook bewonderaar is van het puzzeltheater van Greg Notrott, zit toch een beetje te wachten op de verrassing dat je plots op het verkeerde been blijkt te staan.

Het verkeerde been waar Ilay den Boer je op zet, als het al een verkeerd been is, gaat meer over wat je in welke bubbel van het Nederlandse immigratiebeleid vindt en hoe je de rol van de IND daarin plaatst. Zelf – ik zeg het maar even hardop – ben ik ervan overtuigd dat vrij verkeer van mensen even logisch zou moeten zijn als dat van goederen. Ik behoor daarmee tot die bizar kleine minderheid die denkt dat als mensen ergens makkelijk binnenkomen, ze ook weer makkelijk ergens anders heen gaan, migrerende diersoort als we zijn.

PVV’ers

Ilay den Boer neemt in Salomonsoordeel geen direct standpunt in, en dat siert hem. Het maakt de voorstelling geschikt voor zowel de extreemrechtsen onder ons, als de gematigden, of mensen zoals ik.  Dat is best een prestatie. ‘Salomonsoordeel’ is gerijpt als huiskamervoorstelling, op bezoek bij mensen uit zoveel mogelijk geledingen van de samenleving, en dus ook bij PVV’ers.

Het gaat in Salomonsoordeel over de manier waarop de IND bepaalt wie wel of niet in aanmerking komt voor een verblijfsstatus. De IND gaat daarbij uit van het voordeel van de twijfel, en dat is best opmerkelijk in een land waar overheidsdiensten en opeenvolgende kabinetten het wantrouwen als uitgangspunt  nemen, zoals blijkt uit de schandvlek van de toeslagenaffaire.

Objectiviteit

Den Boer focust uiteindelijk op de objectiviteit die de IND zegt te handhaven bij het oordeel over de mensen die een beroep doen op een verblijfsvergunning. Dat betekent dat er geen persoonlijke band mag ontstaan en dat de verschillende fases van de beoordeling door verschillende ambtenaren worden gedaan. De vastgelegde protocollen zijn heilig, en grondig.

En daar komt Ilay den Boer bij het gevoelige punt, en het punt dat de bedoeling is van deze hele excercitie: zijn die protocollen wel zo waardevrij, en hoeveel ruimte, ten goede of ten kwade, is er voor de beslisambtenaar? Uiteindelijk zijn het mensen die het oordeel vellen.

Stumpers

Hoewel, niet alleen ‘uiteindelijk’. In den beginne is er namelijk het parlement, en dus de kiezer, dus wij allemaal, die bepalen hoe objectief en menselijk de ambtenaar kan zijn. Hoe mooi die ook blijkt te kunnen zingen, en hoe dubieus het verhaal van de cliënt ook mag klinken.

We zijn allemaal stumpers, maar sommige stumpers hebben wel de sleutel van het Paradijs in handen. Mooi dat een theatervoorstelling, dankzij journalistiek onderzoek, die kwetsbaarheid van ons handelen duidelijk kan maken. Je kijkt dan toch anders naar die tekst, die bij die koninklijke wapenspreuk hoort.

Goed om te weten

Meer info: https://www.tgilay-salomonsoordeel.nl/