No.10 of the Van Warmerdams: great pleasure, until you start dreaming of it

Met Orkater groeide ik als student het theater in. In huis hier staat de dvd-box met de eerste zeven verrukkelijke films van Alex van Warmerdam, die ik nog regelmatig terugkijk, nu samen met de jongste generatie die leert en geniet. Dan lachen me dagelijks de ruggen van zijn curieuze boeken toe, zoals het fraaie poëziebundeltje ‘Ik heb de wereld geschapen’. Zijn tentoonstelling in Eye in 2018 vond ik fantastisch. Kortom, hier tikt een fan van één van de grootste kunstenaars van dit gave land.

Dus verwacht geen objectief verhaaltje over Nr.10, de jongste film van Alex die ik gisteravond in première zag. En ook nog in Voorschoten, een dorpje onder Leiden in een een filmtheatertje waar de hele jaren ’70 entourage subliem bij de film paste. Wel champagne vooraf en in de pauze zelfgemaakte kaaskoekjes van de bestierende familie. We zaten achteraan, dat wil zeggen op rij 7, zoiets dus.

In het gesprekje met producent Marc van Warmerdam voorafgaand aan de vertoning, opgenomen voor het Nederlands Film Festival: ‘We hebben zes jaar over het maken van de film gedaan’. Het verhoogt de blijheid

De film is een feest der herkenning, en ik zou erover willen schrijven zonder de clichéwoorden ‘absurd’ en ‘bizar’. En zonder de plot voor komende kijkers te verspillen. Alleen maar dat ik vanmorgen om 5:30 precies wakker schrok uit een droom waarin m’n hond in het zwarte gat verdween. Dat doen de films van Van Warmerdam, hallucinerend een plek opeisen in je dromen. Je kijkt in zijn films naar werelden die vervreemdend zijn, maar waar je toch steeds intenser deelgenoot van wordt.

Marius & Günther

Nr.10 is de ergste tot nu omdat ook de decors tegelijkertijd even stuitend lelijk als herkenbaar zijn, met jaren ’70 interieurs en auto’s (wel met iets van smartphones). Om niet te spreken van de ronduit perfecte lichtval, steeds weer, bij alle scènes; een fraaie Hollandse traditie, waar overigens ook buitenlandse schilders als Monet en Liebermann voor vielen.

Zemel niet zo, waar gaat die film nou over? Het is arrogant om te schrijven dat dit er niet zo veel toe doet. Maar welbeschouwd (getver, elitair woord) is dat ook zo: wat beklijft er in je heufd nu eigenlijk van een film. Dat zijn toch vooral flarden, scènes. Die plant Van Warmerdam minutieus in ontvankelijke breinen.

Ondertussen is er wel een ingenieus verhaal, van een repeterend modernistisch toneelgezelschap. Isabel (Anniek Pheifer), de vrouw van regisseur Karl (Hans Kesting), gaat vreemd met tegenspeler Günter (Tom Dewispelaere). Mede-acteur Marius (Pierre Bokma) vertelt het Karl, die daarop met een rolwisseling in het stuk wraak neemt op Günther. Met de gebruikelijke ellende des levens: karakterzwakte, misnoegen, wraak en vleugje wreedheid.

Malle katholieken

Een tweede laag is een subtiel spel dat een Duitse bisschop en zijn bende spelen, waarin de vrouw van Marius wordt vermoord. Waarom? Dat doet er eigenlijk niet zo veel toe en het is niet leuk om de rest van die tweede laag te verklappen. Religie, in dit geval het katholicisme waarmee Van Warmerdam is grootgebracht, krijgt ervan langs. Met uiteenlopende geweldige details waaronder een bevrijdende racistische grap (laat het de cancel-Stasi maar niet horen).

VW’s vorige film, Schneider vs. Bax (2015) was een intrigerend verhaal, dit in mindere mate, maar het maakt niet uit. Zodra ik de kop zag verschijnen van Gene Mertens (de figuur Mertens in Schneider vs Bax) begonnen ik me al te verheugen op de horror, maar de verschrikking van zijn moord valt mee (of tegen?). Het is veeleer zo’n manier van doden die je voor jezelf ook voor mogelijk houdt en wellicht weleens te binnen is geschoten bij het aanzien van groot lijden. Dat is precies wat Van Warmerdam steeds bewerkstelligt: dat wij kleinzielige mensen niet ontkomen aan intriges, niet in het echt dan toch in onze dromen.

Genoeg gekletst. Voor wie genoot van de vorige films van Van Warmerdam & co, gaat dat zien! Met na afloop de grote dankbaarheid voor de inspanningen die de hele cast en crew zich getroost hebben. Ook heerlijk dat het weer mag, het groene licht van de QR-code voelt als een geslaagd examen. Yes, mogen weer genieten!

Good to know

Gezien: Nr.10, Alex van Warmerdam en vele andere noeste werkers, Filmtheater Voorschoten, 30 september 2021, nog te zien in gans het land

(Foto: Ben van Duin/Granietfilm)