Music can move, comfort and even heal the greatest traumas, the Holland Festival makes us feel

ANOHNI heeft als jong kind een jaar in Amsterdam gewoond, in de Gerrit van der Veenstraat, vroeger de Euterpestraat. De straat waar de Sicherheitsdienst (SD) in de oorlog een hoofdkantoor had in wat nu een leuke school met veel aandacht voor kunst is. Tegenover stond het gebouw van waaruit Zentralstelle für jüdische Auswanderung de deportatie van tienduizenden joden organiseerde. De familie Frank was een van de families die daar opgesloten heeft gezeten voor de deportatie. ANOHNI bood een indrukwekkende middag om stil te staan bij het verleden, om de verhalen te laten vertellen, en om te reflecteren.

Razzia’s en bombardementen

Een aantal vrouwen sprak over hun eigen ervaringen. Journaliste en presentatrice Marga van Praag vertelde hoe haar moeder werd aangehouden bij en razzia en in de Euterpestraat tegenover een nazi stond. Haar moeder was bloedmooi en mocht gaan. Ze heeft de oorlog overleefd, maar de angst is nooit verdwenen. Een andere vrouw vertelde hoe zij het bombardement op de Zentralstelle waar ze naast woonde heeft overleefd, maar haar broertje en vader niet. Huilend vertelde ze dat alleen de hoek van de hal waarin zij zich schuilhield overeind stond. Van vader en broertje was geen spoor.

The disintegration loops

Tegen deze loodzware achtergrond werden The Disintegration Loops van William Basisnki gespeeld. Het oorspronkelijke stuk is een loop van gevonden geluid, dat Basinski wilde overzetten naar een digitale drager. Door het draaien langs de magnetische koppen desintegreerde het materiaal steeds verder, steeds meer stukjes geluid vielen weg. Het resultaat is een intense geluidsloop, die ongrijpbaar en weemoedig is.

De opname van deze loop rondde Basinski af op de ochtend van de aanslag op de Twin Towers, waarmee het werk ineens een heel andere lading kreeg. Tien jaar daarna, bij de herdenking in het Metropolitan Museum of Art werd een georkestreerde versie van het werk gespeeld. En nu dus weer. Het is een werk geworden voor strijkers, blazers en percussie die in trage, repetitieve thema’s heel langzaam opbouwen naar een melancholieke droomstaat. Het werk gaat, zoals de titel al aangeeft, over desintegratie, maar ook over troost. Over schoonheid na trauma. Over metamorfoses. Door de setting, de praatjes en de grijze lucht had het werk een diepe emotionele intensiteit die me nog even bij zal blijven.

Het is onze taak om een wereld voor te stelen die wij willen

Dit zou de lijfspreuk kunnen zijn van adrienne maree brown, eveneens door ANOHNI uitgenodigd. Ook over metamorfoses, maar van geheel andere orde is To Feel a Thing, a ritual for emergence van  brown. Ze is auteur, songwriter en activist, die met To feel a thing een nieuw ritueel wil maken, waarmee zij een geconcentreerde aandacht ergens voor vragen bedoelt. En in dit geval gaat het om aandacht vragen voor wat we voelen. Echt voelen. Daarom is het publiek ook van harte uitgenodigd om mee te zingen, op te staan en te dansen, als we willen, of even een kopje thee te pakken. Met gospel- geïnspireerde zang is dat niet zo moeilijk, al snel staat het grootste deel van de zaal mee te deinen en te zingen.

In het midden van de zaal staat een boom, gemaakt door een kunstenaar, van takken en licht. Eromheen liggen kussens, voor wie wil. De stoelen staan opgesteld rond de boom, er is geen podium, er is geen formeel verschil tussen performer en toeschouwer.

brown levert niet zomaar een performance af, ze vraagt ons ook niet te performen, maar te doen wat goed voelt. Want niemand kijkt naar je, niemand is met jou bezig. Dus zing als je wil, blijf zitten als dat beter past.

Ze is zich terdege bewust dat ze een passant is in Amsterdam, maar heeft wel een lokale invulling aan het ritueel. De queer choir zingt mee, we worden gezegend door een Winti-priesteres en Ernestine Comvalius, de oprichter van het Bijlmer parktheater draagt een gedicht voor.

Diversiteitsdroom voor elk festival

Opvallend, en mooi, is dat het publiek volledig meegaat. Misschien omdat het het meest diverse publiek in kleur, leeftijd en gender is dat ik tot nu to heb gezien op het festival. Met name de jongere bezoekers kruipen gelijk dichterbij in de cirkel en zijn vanaf het eerste moment betrokken bij het ritueel en bij elkaar. De zangers lopen rond met hun microfoon en kijken ons aan. De queer choir-leden staan tussen het publiek. Oudere witte bezoekers (zoals ik) laten ons graag meenemen in het enthousiasme van Gen-Z. En de verbondenheid, vreugde en warmte spoelen alle neigingen tot cynisme weg.

ANOHNI heeft zelf het podium niet betreden, maar haar stem is luid en krachtig. Wat een sterke keuze om haar als associate artist te vragen. En wat mooi om in twee zo verschillende optredens een emotionele laag aan te boren die voorbij gaat aan wat doorgaans in het theater gebeurt. Rouw, verstilling, contemplatie, maar ook vreugde, gelijktijdig met het besef van intergenerationele trauma. Het kan allemaal. En het is louterend.