Eerlijke betaling zelfstandigen in cultuur onmogelijk zonder degelijk onderzoek naar declarabele uren

Het is jammer dat er verschillend wordt gedacht over de uren die culturele freelancers kunnen werken. Onderzoek naar declarabele uren zou standaard moeten zijn binnen de sectoren waarvoor een Fair Pay-tarief voor wordt bepaald. Nu bepaalt een kleine groep mensen of zulk onderzoek al dan niet plaatsvindt. Dat is gunstig voor opdrachtgevers die vooral proberen om de tarieven laag te houden, maar het is voor geen meter eerlijk richting freelancers.

Het is een hot item in de cultuursector, en ook in mijn deel daarvan, de audiovisuele sector, gaat het al jaren over Fair Pay. De inzet is duidelijk: een eerlijke beloning voor creatieve en uitvoerende freelance professionals. Een stap in deze richting leek het overleg aan de Ketentafel AV/Film. Ik ben niet blij met het resultaat dat daar is geboekt. Van het fair pay tarief dat daaruit naar voren kwam, kan geen professional leven.

Ketentafels zijn onderdeel van Platform ACCT (Arbeidsmarkt Culturele en Creatieve Toekomst) en worden gesubsidieerd door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Aan diverse Ketentafels uit creatieve sector maken betrokkenen afspraken over arbeidsvoorwaarden en Fair Pay tarieven voor freelancers.

Het resultaat van die gesprekken aan de Ketentafel AV/Film – een aanbevolen starttarief van €27 per uur voor zzp’ers – is opvallend laag. Bijna de helft van de starttarieven ligt ook nog eens onder de €31,50 per uur. Dat roept vragen op. Voor wie is dit tarief “Fair Pay”? Hoe realistisch is het eigenlijk, als je kijkt naar de werkpraktijk van een freelancer?

Een starttarief van €27 per uur: veel te weinig voor een gezonde beroepspraktijk

Volgens de richtlijn van de Ketentafel AV/Film moeten zzp’ers minimaal €27 per uur krijgen. Dit bedrag houdt géén rekening met de realiteit van het freelancen, waarin declarabele uren vaak lager uitvallen dan freelancers zouden willen. Een zzp’er zou best 34 of 38 uur per week willen werken en factureren, maar in veel creatieve sectoren is dat niet heel realistisch. Het aanbod van diensten binnen die sectoren is vaak groter dan de vraag naar die mensen. Knab heeft hier ook research naar gedaan. In het tarievenboekje staan ook declarabele uren: 24 uur per week voor een Videomaker.

Interessant detail is dat ongeveer de helft blij is met het gemiddelde uurtarief van €66. Ik begrijp dat een videomaker niet helemaal dezelfde functie is als iemand die binnen de AV/Film wereld werkt. Maar het geeft wel een goede richting aan voor de berekening van uren en tarieven.

Hoe kun je een CAO-functie met een freelance-functie vergelijken? Als een bepaalde functie gemiddeld genomen niet meer als loondienst functie bestaat, zou je naar mijn idee ook de vergelijking niet meer moeten maken. Als een functie nog wel in loondienst bestaat dan kan je alleen de vergelijking maken als je echt heel goed kijkt naar de freelancer en de markt waarin die zich bevindt.

Waar het mis ging in de Ketentafel AV/Film berekening

Bij de totstandkoming van de tarieven is geen onafhankelijk onderzoek gedaan naar de gemiddelde declarabele uren in de sector. Dat valt op, omdat het een essentiële factor is bij het vaststellen van eerlijke tarieven. Zonder inzicht in hoeveel uren een freelancer op jaarbasis daadwerkelijk in rekening kan brengen, blijft elk uurtarief een slag in de lucht. Adviesbureau Berenschot, die betrokken was bij de Ketentafel AV/Film, is uitgegaan van 25% niet declarabele tijd. Dat percentage is niet gebaseerd op recent onderzoek onder AV/Film freelancers. Die zijn vast gebaseerd op verouderde en sectorvreemde gegevens.

Wil je kijken hoeveel uren een gemiddelde fulltime freelancer in een bepaalde sector werkt? Betrek dan ook de bruto jaaromzet van een freelancer in de berekening. Deel die jaaromzet door het gemiddelde uurtarief van die persoon. Dan weet je hoeveel uur die heeft kunnen berekenen. Het zou zo maar kunnen dat je dan andere cijfers krijgt dan wanneer je vraagt naar de declarabele uren van iemand. Een freelancer heeft daar niet altijd zicht op.

Berenschot: onderzoekers werken niet meer bij ons

Ik vroeg Berenschot waarom men niet gekeken heeft naar realistische uren in de sector. De sectorleider Kunst & Cultuur bij Berenschot kon mij niet helpen: “Alle onderzoekers van de Ketentafel Film werken niet meer bij Berenschot. Je vraag kan ik dus niet doorsturen en inhoudelijk laten beantwoorden! Ik kan niet een door andere Berenschot-adviseurs uitgevoerd onderzoek in twijfel trekken of herzien zonder daar zelf grondig in te duiken. Ik kan je dus niet verder helpen bij je pleidooi.”

Achterstand in Fair Pay juist binnen de AV/filmsector

De achterstand in Fair Pay juist binnen de AV/filmsector is extra schrijnend, zo blijkt uit een recent report in opdracht van Kunsten ‘92. PPMC Economisch Advies B.V concludeerde dat de achterstand in het realiseren van eerlijke tarieven in de AV/filmsector het grootst van alle creatieve bedrijfstakken. Er is dus een forse inhaalslag nodig om onderbetaling en onbetaald overwerk aan te pakken. Dit benadrukt hoe urgent het is dat er niet alleen tarieven worden vastgesteld, maar dat die ook daadwerkelijk recht doen aan de praktijk van freelance werk in deze sector.

Is 1500 euro per maand Fair Pay?

Voor nu gaat de  Ketentafel in de AV/Filmsector voor freelancers uit van Fair Pay tarieven die beginnen bij 27 euro per uur. Dat is geen Fair Pay als je uitgaat van declarabele uren. Reken maar na: stel dat 24 uur per week realistisch is en je gedurende 45 weken per jaar kan werken. Dan ziet de omzetberekening er ongeveer zo uit:

24 uur x 27 euro x 45 weken = bruto € 29.160 per jaar

Als je daar 40% belastingen en bedrijfskosten afhaalt kom je op een maandinkomen van nog geen 1500 euro. Dat is ongeveer 65% van het minimumloon. Vind je 40% belasting en bedrijfskosten te veel? Zelfs als je rekent met 30% belasting en bedrijfskosten kom je uit op een maandbedrag van € 1700. Het minimumloon in Nederland op basis van fulltime 38 uur per week is ongeveer € 2300,-.

Een eerlijk tarief voor freelancers bereken je niet op basis van ‘wat voelt redelijk’ of ‘wat de sector aan kan’, maar op basis van economische realiteit.

En daar ontbreekt het aan als je niet goed kijkt naar de markt en de uren die freelancers daar kunnen maken. Dit is des te problematischer in een sector die zwaar leunt op freelancers, en waar onderbetaling al jarenlang structureel is. Met de tarieven zoals die er nu liggen los je de onderbetaling niet op.

Vergelijkbaar voorbeeld bij een andere Ketentafel

Ik ben niet direct betrokken bij de AV/Film Ketentafel. Ik was wel betrokken bij de Ketentafel Fotografie. Daar wilde men eerst ook uitgaan van niet-realistische uren: 30 declarabele uren per week. Ik heb toen aangedrongen op een onderzoek naar declarabiliteit onder fotografen binnen de creatieve industrie. En wat bleek uit dat onderzoek: niet 30 uur per week, maar 15 uren per week is realistisch. Binnen de Ketentafel Fotografie is op basis van een gewenst modaal inkomen nu een bedrag van €102 per uur vastgesteld als Fair Pay. En dat bedrag mag worden berekend voor de voorbereiding, tijd op locatie en nabewerking.

Flexicurity research

Samen met oa. de voorzitter van de Ketentafel AV/Film zat ik aan tafel bij een onderzoek naar flexicurity, uitgevoerd door onderzoeksbureau SEO, in opdracht van Platform ACCT. Zie hier de resultaten van het onderzoek “Op zoek naar balans tussen flexibiliteit en (inkomens)zekerheid.pdf”.

Uit dat onderzoek blijkt dat freelancers behoorlijk wat uren niet kunnen berekenen. Ook hebben freelancers in de creatieve sector behoorlijk wat “snijverlies”. Want tussen de een en de andere klus kan behoorlijk wat tijd zitten. Helaas is niets uit dit onderzoek meegenomen aan de Ketentafel AV/Film.

Rechtsvermoeden van loondienst bij betaling onder een minimaal bedrag per uur.

Zzp’ers en werknemers in loondienst doen vaak hetzelfde soort werk en zijn actief op dezelfde arbeidsmarkt. Met het aanpakken van schijnzelfstandigheid wil de overheid oneerlijke arbeidsrelaties voorkomen. Als het wetsvoorstel VBAR wordt aangenomen, zal deze wet per 1 januari 2026 de Wet DBA vervangen. De VBAR biedt een nieuw toetsingskader dat het verschil tussen werknemers en zelfstandigen moet verduidelijken en heeft als doel schijnzelfstandigheid te verminderen. Een laag tarief speelt daarbij een rol: als zelfstandigen te weinig verdienen, ondermijnt dat het minimumloon dat voor werknemers verplicht is.
Stel je bent zzp’er en je werkt voor een opdrachtgever tegen een uurtarief onder de 37 euro (dit was 33 euro). Als de wet op 1 januari 2026 ingaat, dan gaat het waarschijnlijk om 38 euro per uur. Meer daarover in dit article.

In dat geval zegt de overheid: Waarschijnlijk ben je helemaal geen zelfstandige, maar eigenlijk gewoon een werknemer. Dit heet het rechtsvermoeden van loondienst. Dan is het aan de opdrachtgever om te bewijzen dat je écht een zzp’er bent en niet een schijnzelfstandige.

Bescherming voor onderbetaling?

Het is jammer dat er aan een Ketentafel anders kan worden gedacht over de uren die freelancers kunnen werken. Eigenlijk zou een onderzoek naar declarabele uren standaard moeten zijn binnen de sectoren waar een Fair Pay tarief voor wordt bepaald. Nu blijkt de samenstelling van een Ketentafel invloed te kunnen hebben op het wel of niet instellen van een onderzoek naar realistische uren binnen een sector. Dat is gunstig voor een sector die vooral probeert de tarieven laag te houden, maar het is voor geen meter eerlijk richting freelancers.

Andere ideeën om de creatieve markt te helpen eerlijk te worden?

Op dit moment is er veel te doen om de wetgeving voor zelfstandigen. We kunnen bijvoorbeeld kijken naar België, waar ze dingen heel anders geregeld hebben. Wat ze daar duidelijk beter voor elkaar hebben is de bescherming van de freelancer. Informele of onbetaalde arbeid is juridisch niet toegestaan zonder arbeidsovereenkomst of btw-nummer. Voor een bedrijf werken als een gratis fotograaf, muzikant of kunstenaar kan in België dus niet.

Daarnaast zou het ook fijn zijn als er een goede manier van handhaving van Fair Pay-tarieven is binnen de creatieve sector. Bis-instellingen moeten zich houden aan Fair Pay, maar dat kost veel extra geld en zal ook resulteren in minder werk voor freelancers. En wat zijn de gevolgen voor een bis-instelling die zich niet aan Fair Pay tarieven houdt?

Tijd voor echte Fair Pay, gebaseerd op feiten

De intentie achter Fair Pay is goed, maar de uitvoering kan falen als tarieven niet worden gebaseerd op de werkelijke praktijk van freelancers.

Een starttarief van €27 per uur, zonder gedegen onderzoek naar declarabele uren binnen een specifieke sector, is geen Fair Pay. Opdrachtgevers moeten bij dit soort lage tarieven bewijzen dat de zzp’er geen schijnzelfstandige is. Het zadelt zelfstandigen op met een netto jaarinkomen dat onder het minimumloon ligt. Dat is niet houdbaar, niet eerlijk en zeker niet toekomstbestendig.

De creatieve sector heeft recht op een tarievensysteem dat uitgaat van de realiteit van freelance werk: met wisselende opdrachten, onbetaalde tijd, snijverlies tussen klussen en weinig economische zekerheid. Die realiteit moet uitgangspunt zijn.

Zolang we in Nederland geen norm stellen voor realistische berekeningen kan Fair Pay blijkbaar zo maar eens niet eerlijk zijn. Willen we een duurzame creatieve sector, dan is het tijd voor serieuze stappen: onafhankelijk onderzoek naar declarabele uren, heldere handhaving en echte betrokkenheid van freelancers bij het maken van beleid dat hen direct raakt.