Symbiosis, of hoe ik een vlinder wilde worden – Symbiosis VR van Polymorf in het IDFA DocLab

DocLab is al 15 jaar het spannendste onderdeel van het IDFA. Dit is de plaats voor  experiment in vorm, technologie en inhoud; de grenzen van het medium opgezocht en uitgerekt. Ik stort me er graag in, soms met huid en haar. De VR-installatie Symbiosis geeft die mogelijkheid vrij letterlijk. Je mag een postapocalyptische wereld in, waarin de mensen noodgedwongen verbindingen aangaan met andere wezens. Klimaatverandering heeft het einde van het Antropoceen ingeluid, we kunnen alleen nog door in symbiotische, nieuwe verwantschappen met dieren, planten en technologie.

The Camille Stories

Het werk is gebaseerd op Donna Haraways The Camille Stories (uit Staying with the trouble, Making Kin in the Chthulucene) en de gebruiker kan kiezen uit een mens/vlinder symbiose, een pad of een eencellige zwam.
Een pak dat met soft robotica wordt bestuurd, moet helpen om je dagelijkse. menselijke identiteit achter te laten en je in te leven in je nieuwe gedaante.

Omdat de eencellige zwam me het spannendst leek, liet ik me hijsen in een soort slaapzak-achtig pak vol kabels en leidingen. Met het dichtmaken ging het bij mij mis: de gedachte dat ik mijn armen niet kon gebruiken en ook nog eens door een VR-bril van de wereld zou worden afgesloten was net iets te veel. Zo liep ik direct tegen mijn eigen grens aan: ik wil me graag in een andere wereld storten maar kan de controle niet uit handen geven. Dat was een confronterende gewaarwording.

Van zwam naar vlinder

Gelukkig mocht ik veranderen van rol en kreeg ik een een pak waarin ik een symbiose werd van mens, vlinder en orchidee. Ik hield mijn armen! Sterker, ze werden uitgebreid met voelsprieten waarvan het technisch niet haalbaar bleek om ze daadwerkelijk sensorische input te laten geven. Dat had me heel spannend geleken: hoe voelt een insect?

Eigenlijk had ik in het zware pak gehurkt moeten bewegen, maar daar zijn de meeste dijbeenspieren niet stevig genoeg voor. Ik mocht rechtop blijven. Mijn pak was minder extreem dan die van de pad en de slijmzwam, mijn ervaring zal zeker anders zijn dan die van de andere deelnemers. Ik hoefde niet te worstelen met wat ik ineens niet meer kon, maar had het idee dat ik juist meer kon. Ik kon vliegen!

Soft Robotica en het gevoel een vlinder te worden

De soft robotica zorgden met luchtkussentjes voor druk tegen mijn lichaam. Een zachte druk op mijn rug zorgde voor een keurig rechte wervelkolom. Ik ben een orchidee! Ik ben eindeloos lang! Druk tegen mijn benen maakte niet dat ik mij een ander wezen voelde, wel dat ik me aangeraakt voelde. Een prettige ervaring in deze aanrakingsloze periode. De druk van de lucht in het pak zorgde voor een gevoel van connectie: ik ben deel van een wereld met andere wezens. Is dat het gevoel van symbiose?

Het pak is een essentieel onderdeel van de ervaring. Niet alleen door het gewicht (het weegt al gauw een paar kilo), en de druk, maar ook door de geuren en oxytocine die het toedient. Behangen met glazen bolletjes met geurstoffen, worden ze op je losgelaten door een uitgekiend systeem van luchttoevoer. Ook de tong wordt geprikkeld. Samen met Michelin-sterren restaurant Karpendonkse Hoeve, zijn voor iedere rol hapjes ontwikkeld. Voordat je de ervaring ingaat,  checken de gastvrouwen en heren op voedselallergieën en melden ze dat alles plantaardig is. Dat laatste is geruststellend als je je mond opent op de cue dat je graag het ontbindende lichaam van een hert wilt proeven. Het smaakt ziltig.

Het aantrekken van het pak en alle sensorische input helpen om het dagelijkse leven achter je te laten. Maar het is bij elkaar zoveel dat het afleidt van de gelaagdheid van het verhaal. De interne monoloog van mijn vlinder was mooi, poëtische maar ook pittig om te volgen. Soms keek ik zonder te luisteren, soms luisterde ik zonder te ervaren.

“I drink the leakage of your eyes so your soul finds peace. You are liquid, able to change and transform, into whatever it needs to be. The salty sea encapsulated in each of your cells celebrates the symbiotic merging of ancient archaea.”

Hoe interactief is het eigenlijk?

De 15 minuten durende VR is uiteindelijk heel lineair: je volgt de monologue interieur van jouw gedaante, met een beetje ruimte om zelf rond te kijken. En eigenlijk is dat prima. Er gebeurt zo ontzettend veel, dat ik niet zou weten hoe ik daar zelf nog iets aan kan toevoegen. Het was fijn om naar een stem te luisteren die me vertelde wie ik was en hoe ik vlinder werd. Voelde ik me echt vlinder? Nee, maar het was goed toeven in de virtuele ruimte. Ik kon meevliegen met andere monarchvlinders en bewoog me in een mooie, mysterieuze omgeving.

Voor mij zit het belang van Symbiosis in de vragen die het opwerpt over het medium, en in hoe je lichamelijkheid kunt gebruiken in VR. Mijn lichaam is er wel en niet: alle visuele input heeft niets met mijn ervaarde lichamelijkheid te maken. Maar de andere stimuli hebben wel directe invloed daarop met tast, geur en smaak. Misschien is het uit de pas lopen van die twee een voorproefje van het post-antropoceen.

Goed om te weten

Symbiosis van Polymorf is nog t/m 28 november te zien in Eye als onderdeel van Idfa Doclab en Eye Extended, maar alle kaartjes zijn uitverkocht
Er zijn nog wel tickets voor de DocLab Live middag in Eye op dinsdag 23 november in het kader van Symbiosis.