Een heel filmjaar in de hand met het Filmjaarboek 2023/2024

Er zijn natuurlijk verschillende manieren om terug te kijken op het afgelopen filmjaar, 2023 in dit geval. Ik bedoel dus niet het Oscarspektakel. Kort na de jaarwisseling is er altijd de traditionele presentatie van de jaarcijfers van de filmbranche, maar net zo traditioneel is het jaarlijks – sinds 1981 al – verschijnende Filmjaarboek. Donderdagmiddag 18 april in het Ketelhuis reikte Hans Beerekamp het eerste exemplaar van de nieuwe editie uit aan Nafiss Nia (Die middag), de dichter, regisseur en producent die een voor de Nederlandse filmcultuur zeer relevant artikel voor het jaarboek schreef.

Ja, met dat Filmjaarboek heb je echt een heel filmjaar in de hand. Niet alleen alle in Nederland uitgebrachte films, met jaarlijstjes en filmprijzen van de belangrijkste festivals, maar ook een bredere blik met artikelen die onder meer trends en ontwikkelingen signaleren. Dat overzicht van alle in 2023 uitgebrachte titels is als het ware de harde kern. Gedetailleerde credits, uitbreng-gegevens en bezoekcijfers, en bondige, maar ter zake doende filmbeschrijvingen waar een kleine dertig Nederlandse filmjournalisten/critici aan hebben meegewerkt. Toch net iets meer en beter dan bij de IMDb.

Barbenheimer

Nico van den Berg schreef deze keer het openingsartikel waarin het filmjaar wordt geduid. Ik ben zo vrij zijn lead te citeren:

‘2023 werd gedomineerd door Barbenheimer, de samentrekking van de twee grootste hits van het jaar: Greta Gerwigs Barbie en Christopher Nolans Oppenheimer. Hollywood werd verder op zijn kop gezet door maandenlange stakingen van schrijvers en acteurs en de opmars van AI. De Nederlandse film verkeerde ondertussen internationaal gezien in een flinke identiteitscrisis.’

Ja, Barbenheimer was inderdaad een uniek fenomeen, ook al omdat het zich aan de controle van de studio’s Warner Bros. en Universal onttrok. De Filmjaarboek-redactie had graag een Barbenheimer-cover gemaakt, maar daar gaven Warner en Universal geen toestemming voor. Dus nu is het alleen Barbie. De rest denken we er graag bij.

Identiteitscrisis Nederlandse film

Daarnaast portretteert Belinda van de Graaf de Auteur van het jaar, ditmaal Yorgos Lanthimos (Poor Things). Barend de Voogd doet iets dergelijks met een volstrekt andere figuur: de al 70 jaar lang telkens weer in andere producties opduikende King of Monsters Godzilla. Joost Broeren-Huitenga zag opvallend veel autobiografisch geïnspireerd werk, zoals Spielbergs The Fabelmans of het het bij pers en publiek geliefde Aftersun van Charlotte Wells. Hij signaleert die trend niet alleen maar legt ook verband met maatschappelijke ontwikkelingen.

Dat het Filmjaarboek met die inleidende artikelen het filmjaar in een breder perspectief zet, blijkt zeker ook uit het stuk Andere horizon? van Nafiss Nia, dat perfect aansluit bij de door Van den Berg al aangehaalde identiteitscrisis van de Nederlandse film. De redactie zag in 2023 opvallend veel Nederlandse films van makers met een niet-Nederlandse achtergrond, en vroeg de oorspronkelijk uit Iran komende Nia om een analyse te maken van de visie op de Nederlandse samenleving die daaruit naar voren komt. Ze gaf een heel eigen en persoonlijk geïnspireerde invulling aan dat verzoek, waarmee ze eigenlijk het omgekeerde doet.

Andere horizon?

Welke plaats ziet Nederland voor die nieuwe filmmakers? Zo kan je de insteek van van Nia’s bijdrage zien. Toen ze na de Filmacademie een perfect filmplan had ingediend, moest ze meemaken dat het toch niet doorging omdat er, volgens een commissielid, ‘geen Iraanse kruiden’ in zaten. Over hokjesdenken gesproken. Een raak artikel dat de nodige verontwaardiging oproept maar ook nieuwe kansen ziet.

Na meer mislukte pogingen – een vriendin raadde Nia aan een hoofddoek om te doen als ze weer eens een plan moest toelichten – debuteerde ze in 2023 met Die middag. Daarin put ze mede uit haar eigen ervaring als immigrant voor een creatief vormgegeven verhaal over de vluchtelingensituatie in ons land. Een verbeelding die tegelijkertijd wrang, poëtisch en hoopvol is.

In haar artikel ziet ze een nieuw cultuurlandschap in de maak. ‘Wie had kunnen dromen dat een in Bosnië geboren regisseur een film zou maken over de koloniale tijd in Indonesië (Sweet Dreams van Ena Sendijarević)’, schrijft ze. Makers van kleur ziet ze als een verfrissende wind die de eens zo monochrome Nederlandse filmwereld laat floreren. Een verrijking. ‘Zo doorbreken we de muren van bestaande hokjes.’

Digitaal Filmjaarboek

Of het telkens lukt met de nieuwe editie van het Filmjaarboek weer financieel rond te komen is vaak spannend. Daarom was het goed nieuws dat Beerekamp de VandenEnde Foundation als nieuwe partner kon voorstellen. De andere partners zijn Eye Filmmuseum, het Geoffrey Donaldson Instituut en de Stichting Fuurland/de Filmkrant.

En dan is er nog die vraag die als een soort running gag ieder jaar weer opduikt: hoe staat het met de digitalisering van het Filmjaarboek? Want hoe mooi het ook is dat het Filmjaarboek dapper de papieren versie blijft hooghouden, ooit zal er toch ook iets digitaals moeten komen. Inderdaad wordt er al geruime tijd hard gewerkt aan een online versie waar alle data en artikelen vanaf het prille begin te vinden zijn. Een ware schatkist belooft dat te worden.

Op dit moment zijn de website en database al wel gebouwd, maar er moeten nog veel data gecontroleerd en ingevoerd worden voor het onthuld kan worden. Een enorme klus. De uitbreiding van het team en het controleren van de data zijn nu de voornaamste opgaven. Mariska Graveland (eindredacteur en organisatie Filmjaarboek) verwacht niet dat de lancering dit jaar al plaatsvindt. ‘En’, stelt ze de fans gerust, ‘het boek blijf ook bestaan.’