2014 was het jaar van The Fountainhead van Ayn Rand, prijswinnend voor toneel bewerkt door Ivo van Hove. Dit jaar is die voorstelling overvleugeld door ‘Passions Humaines’, geschreven door Erwin Mortier, magistraal vormgegeven door Guy Cassiers. Opnieuw in het Holland Festival, dat daarmee zijn plek bevestigt als podium voor het grote debat over kunst. Twee toneelstukken waarin architectuur, kunstenaarschap en maatschappijvisie thema zijn. En daar houdt de gelijkenis op: Passions Humaines is namelijk onnoemelijk veel dieper, veelkleuriger en rijker dan The Fountainhead.
De menselijke driften, of Passions Humaines, staan niet alleen voor het beeldhouwwerk met die titel, waar het stuk in eerste instantie over lijkt te gaan. Ako-winnaar Erwin Mortier, de auteur van de toneeltekst, greep de bizarre geschiedenis van dit werk van kunstenaar Jef Lambeaux aan om een complete eeuw, een compleet land, en een compleet volk te beschrijven. En dat doet deze Belg zo zuiver dat hij daarmee het pamflettistische werk van de Amerikaanse oma van de neoconservatieven Ayn Rand in de schaduw zet.
Kort samengevat: het beeld Passions Humaines was al bij de eerste presentatie van de maquette in het Brussel van 1889 omstreden: pornografisch volgens de katholieken, vernieuwend volgens de liberalen. Koning Leopold II, die zijn privékolonie Congo had leeggeroofd en uitgemoord om Brussel te kunnen verfraaien, gaf toch opdracht om het te maken. Hij gaf een nog jonge en onbekende architect Victor Horta opdracht er een paviljoen omheen te bouwen, zodat het een ereplek zou innemen in het door de kunstminnende vorst aangelegde Jubelpark.
Architect en beeldhouwer werden het niet eens over de plannen, en kort na de opening werd het paviljoen met het beeld erin gesloten voor publiek. Het vergeten hoekje koninklijke privébezit is in 1967 nog als loos vastgoed aan de koning van Saoudi Arabië gegeven die er een moskee op wilde zetten, maar dat strandde op protesten van de bevolking. De nog steeds aan ieders zicht onttrokken ‘Menselijke Driften’ raakten verder in verval, tot het paviljoen in 2014 eindelijk voor restauratie in aanmerking kwam. De ‘driften’ zelf bleven echter verboden terrein, tot half mei van dit jaar.
Mortier zet het lot van het beeldhouwwerk neer als symbool voor de manier waarop de Belgen zelf altijd al met hun eigen en nationale gevoelens zijn omgegaan. Twee van de mannelijke hoofdfiguren, een criticus en een vakbondsman, zijn verwikkeld in een homoseksuele relatie, terwijl ze allebei ook getrouwd zijn, maar er is ook discussie tussen anarchisten en liberalen, kunstliefhebbers en -haters, de koning en zijn minnares. Dit alles subtiel verweven met de politieke geschiedenis van België, dat in de 19e eeuw eigenlijk alleen mocht bestaan als buffer tussen notoire ruziezoekers Engeland, Duitsland en Frankrijk, en zo dus eigenlijk ook symbool staat voor de Europese gedachte.
Hoe actueel wil je het hebben, zonder die actualiteit er dik bovenop te leggen? De schrijver krijgt het voor elkaar door warmbloedige dialogen, waarin passies wel opvlammen, maar nooit heftig ontbranden, en de regie geeft het vorm als een relief, met schuivende panelen en geluiden van een tropische oranjerie in het kille noorden. Als geen ander kan Guy Cassiers schoonheid koppelen aan zeggingskracht. Hij wist ooit Marcel Prousts ‘Op Zoek Naar De Verloren Tijd’ op toneel te brengen en deed korte tijd later hetzelfde met Musils ‘Man Zonder Eigenschappen’. Grote literatuur, grote thema’s, maar zo vol aandacht voor het menselijke vormgegeven, dat diepgang haast vanzelf komt.
Over de betekenis van kunst is de afgelopen jaren veel te veel geschreven en gezegd. Ook in België nopen liberale bezuinigingen kunstenaars tot grote apologieën, preken voor eigen parochie en kreten in de woestijn. Een toneelwerk als Passions Humaines trekt die pleidooien naar een hoger plan. Het laat ook zien hoe rijken en machtigen kunst inzetten en misbruiken voor hun eigen gewin.
Passions Humaines is vanavond (16 juni 2015) nog te zien in de Amsterdamse Stadsschouwburg, Inlichtingen.
Foto boven: Kurt van der Elst
Nederlands 
English (UK) 
Français 
