Topcollectie Spaanse meesters eindelijk in Nederland

De man heeft de blik naar boven gericht. Hij kijkt verbaasd. Waarom hangt hij nu hier? Hier, in Amsterdam? Hij komt toch uit Spanje? Vervolgens hing hij jarenlang in St. Petersburg. Deze zaal, net zo diep rood en imponerend groot als de ‘’Spanish Hall’’ in de Hermitage, lijkt trouwens verdraaid veel op de zaal waar hij zo lang hing. Overigens is hij alleen. Alleen in de lijst. De rest van het schilderij is verloren gegaan. En hoe dat kan, weet niemand. Wel dat Diego Velazquez de Silva hem schilderde, in 1616/1617. Die ja, die grote Spaanse meester. Die nu met andere Spaanse meesters in de gelijknamige expositie in Amsterdam hangt. Voor het eerst. Spaanse meesters waren zelden te zien in Amsterdam.

De man hangt nu op posters in de hele stad. En kijkt al net zo verbaasd naar de namen die links boven zijn hoofd zijn geschreven: El Greco, Ribera, Zurbaran, Velázquez, Murillo, Goya & Picasso. Die klinkende namen zijn eindelijk in Nederland neergestreken. Eindelijk, want de musea hier hebben weinig schilderijen van deze Spanjaarden. Het Louvre in Parijs bezit een mooie collectie, maar de Hermitage in St. Petersburg heeft de grootste collectie Spaanse kunst buiten de Spaanse landsgrenzen. De Hermitage telt 160 topstukken en een kwart daarvan heeft het museum voor een half jaar verlaten. Zo kan het Nederlandse publiek kennis maken met die andere Gouden Eeuw: van Spanje. Hieronder nóg zeven redenen om deze expositie te bezoeken:

1. De andere audiotour

Dit keer geen stem die uitlegt wat je ziet. Geen namen, jaartallen of kunsthistorische weetjes, maar een mix van Spaanse muziek, die de doeken een extra dimensie geeft. Klassieke muziek-dj Von Rosenthal stelde deze samen. Hij laat bij de kruisiging van Ribalta gewijde muziek horen en zet gitaarmuziek bij Murillo. Dat pasf perfect. Zo heeft hij voor heel veel doeken muziek geselecteerd, die ze nog meer tot leven doet komen.

2. De grote zaal

Hier waan je je in de Hermitage. Compleet met de fries vlak onder het plafond. Hier voel en zie je meteen hoe de Spaanse kunst in de Gouden Eeuw is ontstaan. Deze werd gemaakt voor het hof, de kerken, kloosters en paleizen. Voor de verheerlijking van de keizer, de kerk, het geloof. In de Gouden Eeuw, toen Spanje dankzij de verovering van overzeese gebieden enorm rijk werd, gaven de Spaanse koningen, zoals Karel V en zijn zoon Filips II opdracht voor veel kunstwerken.

Filips II liet even buiten Madrid een enorm paleis bouwen, ‘El Escorial’, dat abdij, kerk, mausoleum, bibliotheek en een seminarie in één was. De koningen gaven opdracht tot de voornamelijk religieuze voorstellingen en hadden zo hun regels hoe die geschilderd moesten worden. De Spanjaarden hielden erg van het chiaroscuro (de tegenstellingen tussen licht en donker) dat ze bij hun Italiaanse collega’s hadden gezien en pasten dat veel toe. Hier hangt de top: Ribalta, Ribera, Zurbarán, Murillo. ‘’De apostelen Petrus en Paulus’’ van El Greco was al te zien in een zaaltje vóór de Grote Zaal. Hoewel hij prachtig werk heeft gemaakt voor kerken in Toledo, was hij bij het hof uit de gratie geraakt omdat hij zich niet aan de opdracht had gehouden en zijn eigen weg ging.

3. De gruwelen

Als je de overweldigende werken hebt bewonderd en de weg naar de eerste etage vervolgt, zie je prenten uit het begin van de negentiende eeuw van Francisco José de Goya y Lucientes, kortweg Goya. Ze hangen hier drie maanden en worden dan vanwege hun kwetsbaarheid omgeruild voor andere prenten. Het zijn gruwelijke gebeurtenissen uit de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog, waarvan de kunstenaar getuige was. En helaas lijkt het of er in die paar eeuwen nog maar bar weinig is veranderd, qua menselijke barbaarsheid.

4. De ogen

En dan sta je opeens oog in oog met Antonia Zárate. Een actrice van wie Goya een portret maakte in 1810-1811. Er is wat met die ogen. Het ene oog kijkt nog wel hoopvol, het andere niet. Maar de gesloten mond spreekt boekdelen. De actrice overleed niet lang daarna. Tuberculose. Iets verderop weer intrigerende ogen, dit keer van een wat afstandelijker dame. Het is een portret van vorstin Maria Iljinitsjna Golitsyna, uit 1857. Je denkt die ogen vaag ergens van te kennen, en ja hoor, de maker, Federico de Madrazo y Kuntz is in de leer geweest bij Dominique Ingres in Parijs.

5. Het onverwachte

Zoals zo vaak bij exposities in de Hermitage zijn het de minder bekende werken die opeens de aandacht op zich vestigen. Het ‘’Stilleven met kastje’’ van Antonio Pereda uit 1652 is al een fraai doek. Net zoals de mysterieuze ‘’Zonsondergang in de Pontijnse moerassen’’ uit 1901 van Enrique Serra y Augué. Een rustgevend landschap, met helder blauw water, zonsondergang en op de voorgrond een kapelletje met een lichtje. Helemaal fraai is ‘’Hanger in de vorm van een karveel’’, een klein sieraad van smaragd, goud en email. Een van de interessantste objecten in de Hermitage, dat met de schilderijen is meegereisd.

6. De Spaanse sfeer

De woorden vallen alweer in de expositie: passie, temperament en trots. Natuurlijk zijn die typeringen terug te vinden in de schilderijen. Net als de stierengevechten. Er hangt een enorme arena van een onbekende kunstenaar, evenals etsen uit de serie ‘’La Tauromaquia’’ van Goya. Maar ook de keerzijde van het stierengevecht wordt uitgebeeld, met ‘’Afscheid van de torero’’ van José Villegas y Cordero uit 1888. De kostuums heeft hij prachtig gedetailleerd geschilderd. En de blik in de ogen van de vrouw, die afscheid neemt van haar torero, spreekt boekdelen.

7. De open blik

Met de audiotour wordt je al uitgenodigd onbevangener, anders te kijken. Dat wordt nog eens versterkt door kinderen, die meedoen aan ‘’De Hermitage voor kinderen’’ en een educatief programma of een talentenklas volgen. Leerlingen hiervan hebben hun reactie gegeven op de schilderijen en die is te lezen op de bordjes naast de gebruikelijke tekstbordjes. Het zijn ontwapenende en originele toevoegingen, die je weer met andere ogen naar kunst laten kijken. Zo wijzen ze ook op de eenzaamheid van de ‘’Jongen met hond’’ van Picasso (1905), samen met een vroeg stilleven van deze Spaanse genius, het sluitstuk van de tentoonstelling.

‘’Spaanse meesters’’ in De Hermitage Amsterdam. 28 november 2015 t/m 29 mei 2016. Catalogus 29,95 euro. Meer informatie: www.hermitage.nl