Ja, ze vindt het zelf eigenlijk een bizar idee, een western maken in Indonesië. Maar dat intrigeerde de in Jakarta geboren en getogen filmmaker Mouly Surya juist. Haar eerste twee films gingen over vrouwen in de grote stad, een leven dat ze goed kent. Het verhaal van Marlina is volstrekt anders. Marlina is een weduwe op het straatarme en patriarchale eiland Sumba die bezoek krijgt van een roversbende.
Wie Marlina the Murderer nu ziet snapt direct dat die western-elementen perfect passen. Om te beginnen al het schitterende dorre landschap, de broeiende spanning en het spaarzame maar soms abrupte geweld. En vooral ook de stoïcijnse, ietwat ondoorgrondelijke heldin op zoek naar gerechtigheid na wat haar is overkomen. Want ze heeft die brutale roof en verkrachting niet zomaar over haar kant laten gaan, zoals de titel al aangeeft.
Mouly Surya geldt als een veelbelovend nieuw Indonesisch talent en heeft al meerdere prijzen in de wacht gesleept. Marlina the Murderer ging vorig jaar in première in Cannes. Op 15 februari komt deze feministische western in de Nederlandse bioscoop. Nu schittert hij al op het Rotterdams filmfestival. Daar ontmoet ik Surya ook.
Eigen stempel zetten
Is dit echt de eerste Indonesische western, zoals ik ergens las?
“Als ik ja zeg krijg ik vast van een paar critici op mijn kop”, lacht Surya. “Maar die paar westerns die ooit in Indonesië zijn gemaakt waren parodieën.”
Het basisidee voor het verhaal kreeg Surya aangereikt door de vooraanstaande filmmaker Garin Nugroho, gangmaker van de Indonesische onafhankelijke film. Hij vond dat een vrouw dit moest verfilmen.
“Dat bracht me aanvankelijk wel in verwarring. Hiervoor had ik nooit iets van iemand anders verfilmd, en Nugroho is zo’n groot kunstenaar. Ik moest een manier vinden om het naar me toe te trekken. Ik kon met het gegeven nog alle kanten op, van een doorsnee drama tot een actiefilm met veel geweld. Het had zelfs in de grote stad kunnen spelen.”
“Er een western van maken was mijn manier om er mijn stempel op te zetten. Dat de heldin een vrouw is sprak me ook aan, net als de gemeenschap op het eiland.”
Wedergeboorte
Ik heb begrepen dat veel van wat Marlina meemaakt op haar tocht over het eiland uit de dagelijkse realiteit van Sumba is gegrepen.
“Ik ben zelf naar Sumba gegaan om daar mijn eigen research te doen. Het eerste dat ik zag toen ik daar landde was een grote afbeelding van een machete. Die kapmessen zijn verboden op het vliegveld.”
“Het is een heel andere wereld, met bijzondere gebruiken en katholieke invloeden, maar de religie is hoofdzakelijk animistisch. De overleden echtgenoot die in de film als een mummie in de hoek van de kamer staat, dat gaat daar echt zo. Het was een uitdaging om me dat allemaal eigen te maken. Maar wat uiteindelijk het meeste hielp was dat het ook over verdriet gaat. Kort daarvoor was mijn vader overleden. Daardoor kreeg ik aansluiting met het verhaal. Ik heb het eigenlijk nooit als een wraakfilm gezien. Meer als de verwerking van verdriet. Uiteindelijk gaat het ook over een wedergeboorte.”
Het is inderdaad een intrigerende mix van elementen, deze western zonder geweren, maar wel met machetes en mobiele telefoons. Er is duidelijke maatschappijkritiek, zoals in de scène met de volstrekt onverschillige en zelfs vernederende politie. Dat dan weer naast een ontroerend intermezzo met een onbevangen jong meisje dat van haar moeder met opzet de jongensnaam Topan kreeg. Dezelfde naam als die van Marlina’s eigen overleden zoon. Plus de vriendschap die groeit tussen Marlina en Novi. Deze hoogzwangere jonge vrouw wordt door haar echtgenoot mishandeld. Bijgelovig als hij is ziet hij de verlate geboorte als een bewijs van overspel.
Nieuw voor Indonesië
En natuurlijk een vrouwelijke heldin in een heel erg macho genre. Hoe reageerde het Indonesische publiek daarop?
“Ik heb de indruk dat het allemaal heel erg nieuw voor ze was. Op een persconferentie moest ik zelfs uitleggen wat bijvoorbeeld een spaghettiwestern is.”
“Het is een meer westerse benadering van cinema. De meeste Indonesische films, zeker de populaire, zijn erg moralistisch. Het draait allemaal om de moraal, dat is iets wat in onze manier van denken zit ingebakken. Dat krijgen we vanaf onze opvoeding mee.”
“Films met sterke vrouwelijke personages hebben we wel in Indonesië, maar zo iemand als Marlina is toch ongewoon. Haar onafhankelijkheid, het geweld dat ze gebruikt, haar wat mysterieuze houding maken het voor het publiek niet makkelijk om haar te doorgronden. Pas met het meisje Topan toont ze haar kwetsbare kant. Dat is ook een van mijn favoriete scènes.”
Mannen en vrouwen
In het begin zien we de bendeleden in het huis van Marlina een feestje bouwen. Ze vertellen haar alvast dat ze haar gaan verkrachten. Volgens hen doen ze haar, als alleenstaande weduwe, daarmee zelfs nog een plezier. Later is er een scène waarin enkele met Marlina meereizende vrouwen laconiek kletsen over mannen en seks. Tegen het eind zien we hoe de zwangere Novi meer onafhankelijk wordt. Alsof de film vrouwen oproept voor zichzelf op te komen.
Zegt dit alles iets over de verhouding tussen mannen en vrouwen in Indonesië?
“Ja, daar verwijst de film op allerlei manieren naar. In Indonesië wordt de vrouw meestal verbannen naar de keuken. Dat is haar plaats, haar gevangenis. Die scène met de overvallers is gebaseerd op iets dat ik op Sumba hoorde. Daar kon het gebeuren dat er op je deur werd geklopt met de aankondiging: ‘We komen morgen je spullen halen.’ Dan was er niets dat je daar tegen kon doen.”
“Dat vrouwen zo openlijk over seks praten is misschien niet gebruikelijk op het eiland, maar ik had zelf een oude tante die daar heel vrij in was. Het blijkt herkenbaar te zijn. Mijn Franse coproducent zei: ‘Ik heb precies zo’n tante.'”
“En ja, seksueel wangedrag van mannen is nog steeds een van de meest verzwegen misdaden, zeker in een land als Indonesië.”
Wordt Indonesië conservatiever, en maakt dat het moeilijker om het over dit soort onderwerpen te hebben?
“De meeste van de 250 miljoen Indonesiërs zijn moslim, en daarvan is een kwart heel conservatief geworden. Maar er zijn er ook heel veel die er anders over denken. Indonesië is een heel divers land. Ik loop in Jakarta nog steeds net zo rond als hier in Rotterdam, zelfs nog wel wat luchtiger gekleed. Het beperkt me niet, het heeft mijn leven niet veranderd.”
Censuur
“Wel heb ik moeten accepteren dat de censuur voor de vertoning in Indonesië een paar korte coupures heeft gemaakt. De verkrachting onder andere, en de close-up van het afgehakte hoofd. Intrigerend eigenlijk, dat niet het afhakken zelf, maar het beeld van het hoofd te heftig werd gevonden. De suggestie van geweld is gewelddadiger dan het geweld zelf.”
Die seksscène is toch weinig onthullend gefilmd.
“Nee, maar toch kwam er na een voorstelling iemand naar me toe die vroeg: ‘Waarom moest dat zo expliciet?’ Ja, wat moest ik daar nu op zeggen?”
Maar dat beeld van een vrouw als Marlina, die het afgehakte hoofd van een man met zich meesjouwt, dat zet de verhoudingen op z’n kop. Dat moet wel confronterend zijn. Was dat met opzet?
“Jazeker, dat is de bedoeling.” En voegt daar enigszins baldadig aan toe: “Het is een politiek incorrecte film.”
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
