Sommige verhalen zijn te groot om te vertellen. Te groot, maar daarom niet minder belangrijk of waar. Zoals het verhaal van de miljoenen Afrikanen die in de Eerste Wereldoorlog omkwamen in dienst van de strijdende partijen aldaar: Engeland, Frankrijk, Italië en Duitsland. Dat laatste verhaal kende niemand. Althans, niemand die ik kende, wist ervan, en ik zelf ook niet. Het Holland Festival van 2019 opende er nu mee.
The Head and the Load heet het, en Willem en Maxima plus een heleboel notabele gasten zagen het gebeuren. Plaats van handeling was Theater Amsterdam, dat speciaal voor Anne Frank, The Musical neergezette gebouw in het westelijk havengebied van de hoofdstad. Onbruikbaar, doorgaans, omdat je er een toneel van vijftig meter breed tot je beschikking hebt. En dat is Heel. Erg. Groot. Voor William Kentridge bleek het net groot genoeg.
Drie dragers per soldaat
William Kentridge had dat verhaal te vertellen. Dat verhaal over die minstens twee miljoen Afrikanen die zijn geofferd in dat deel van de oorlog dat van de eerste wereldoorlog een echte wereldoorlog maakte: Sub Sahara Afrika. Daar deden de geallieerde mogendheden hun best om Duitsland van zijn kolonies te beroven. Dat is gelukt. Letterlijk over de ruggen van miljoenen Afrikanen. Of moeten we zeggen ‘hoofden’, want de Afrikaanse bevolking werd ingezet als drager. Drie per soldaat, tien per officier. Die dragers vochten niet, maar droegen dingen. Van boekjes en zakdoeken tot een heel schip, dat de strijdkrachten graag van de Indische oceaan naar een meer in het midden van Kameroen wilden hebben. Gewoon, omdat het kon.
Dit verhaal over het toppunt van koloniaal misbruik is altijd verzwegen. Deels omdat de misbruikers het niet belangrijk vonden. Want, ja, Afrikanen waren zwart, dus nauwelijks menselijk te noemen. Het is aan de Zuid Afrikaanse kunstenaar William Kentridge te danken dat we het nu weten. We hebben het aan het Holland Festival te danken dat het deel werd van de koninklijke opening. In dat enorme theater in het westelijk havengebied.
Hoogtepunt van totaaltheater
Alles aan dit project is groot. Niet alleen het theater, maar ook de groep acteurs, vormgevers en muzikanten, ondersteund door technisch personeel. Ze hadden de volle vijftig meter van het toneel nodig bij het afbuigen. Dan kom je al gauw op honderd medewerkers. Wat ze brachten was boven alles indrukwekkend. Muziek met een voortdurend wisselende mix van Afrikaanse en westerse klanken, die grotendeels bedoeld onverstaanbaar nogal helder het onvermogen tot communiceren overbrachten. Absoluut indrukwekkend – en een hoogtepunt van totaaltheater – waren de schaduwspelen op de gigantische achterwand. Een grote parade van silhouetten, dragers met een wereld op hun hoofden, en, uiteindelijk, het noemen van die één of twee namen. Want al die anonieme dragers hadden een naam.
In die laatste slotseconden, wanneer de laatste acteur op het toneel aan zijn lijst begint, maar na twee namen het licht sterft, besef je hoe onmogelijk het is dat verhaal van al die mensen echt te vertellen. Ze zijn vergeten en dat vergeten is de last die op de schouders van de onderdrukkers ligt.
Is het dan erg dat het helemaal tot de laatste minuten duurde voordat de voorstelling echt bij me binnenkwam? Niet echt. Misschien was al dat spektakel ervóór juist wel nodig om me rijp te maken voor die laatste wegstervende naam. Want uiteindelijk komt elk groot leed pas echt aan in het kleinste object dat betekenis draagt. Of het nu een teddybeertje na een bombardement is, of een enkele, fluisterend uitgesproken, naam van een volslagen onbekende.
Goed om te weten
Nederlands 
English (UK) 
Français 
){kind=link}