‘Niets kan het verleden goedmaken. Maar de echte, blijvende kracht van het verleden ligt in de manier waarop het ons heden en onze toekomst beïnvloedt. Wat we kunnen doen is een toekomstige geschiedenis vormgeven waarin we bewust en vastberaden alleen het beste uit ons verleden met ons meedragen.’ Niet blijven wroeten, maar cognitieve gedragstherapie voor heel Europa, zo zou je de oproep van Ahdaf Soueif kunnen samenvatten. De Egyptische schrijfster, op 2 oktober één van de twee laureaten van de Prinses Margriet Awards, maakte met haar dankspeech diepe indruk op de zaal vol gasten van de European Cultural Foundation (ECF) die de prijs uitreikt.
Prinses Margriet zelf was niet bij de uitreiking van de naar haar genoemde prijs. Zij liet de eer over aan prinses Laurentien, de huidige voorzitter van de stichting. Het maakte de bijeenkomst wat minder koninklijk, tot teleurstelling van de toegestroomde royalty-pers, maar nam ook wat van de mogelijke beladenheid weg. Niet dat het er op die avond in De Meervaart erg over ging, maar Ahdaf Soueif is dankzij een artikel in De Telegraaf op 11 september door diverse personen besmet verklaard. Met haar steun aan een Palestijnse organisatie die in Duitsland omstreden is wegens de anti-zionistische koers heeft ze ‘actiejournalist’ Wierd Duk en zijn trollenleger achter zich aan gekregen. Duk suggereert dat ze er antisemitische opvattingen op nahoudt.
Fort Europa
Schuren deed het dus wel, die woensdagavond, want ook de andere winnaar had een boodschap met een scherp randje. Het City of Women-festival in de Sloveense stad Ljubljana is met een agenda die gericht is op gendergelijkheid en -empowerment een typische PMA-winnaar, maar in het dankwoord ging het ook heel erg over een wond uit het verleden van Slovenië die maar heel langzaam heelt, terwijl Europa toekijkt.
Wonden
In 1991 verklaarde Slovenië zich onafhankelijk van Joegoslavië. Het was het feitelijke begin van de Joegoslavische burgeroorlog. Van de ene op de andere dag werden twintigduizend burgers plotseling stateloos en ongewenst verklaard, omdat ze familie of wortels hadden in een van de andere republieken van voormalig Joegoslavië. Europa oefende pas in 2004 voldoende druk uit om aan die burgerrechtenroof een eind te maken, dus de wonden zijn nog steeds niet geheeld. Eenzelfde lot dreigt inmiddels voor Europese burgers in het Verenigd Koninkrijk als gevolg van een no-deal Brexit.
Misschien helpt zo’n prijs als de Prinses Margriet Award aan het helingsproces. De organisatie, die in 1954 werd opgericht om culturele inhoud te geven aan de Europese samenwerking, streeft in de toekenning van de prijzen juist naar frictie en kritiek. Dat is immers, zo stelt de ECF, een wezenlijk onderdeel van de Europese identiteit, zo die al bestaat.
Bedreigingen
Nu is identiteit het buzzword. Met het opkomend populisme en nationalisme voert nostalgie de boventoon. In Polen en Hongarije is de leiding in handen van mensen die onverbloemd antisemiet zijn, Brexit is gestoeld op een verlangen naar het oude Britse wereldrijk en in Nederland roept Forum op tot een terugkeer naar de 19e eeuwse natiestaat.
Manifest
In het ‘Amsterdam Manifesto’, dat de ECF presenteerde ter gelegenheid van het 65-jarig bestaan, is echter vooral sprake van onbegrensd idealisme en hoop op een frictieloze toekomst: ‘We moeten een echt Europees sentiment creëren, een Europees gevoel van bestemming, een Europees gevoel van verbondenheid. Met zo’n gevoel is een beter Europa mogelijk, maar zonder dat is Europa kwetsbaar voor verdeeldheid en desintegratie.’ Mooie woorden, maar ook een beetje ‘jaren vijftig’.
‘We moeten ervoor waken dat Europa geen museum wordt,’ zei een van de aanwezigen na afloop. De uit Hongarije afkomstige kunstenares vond het idealisme van het Manifesto naïef: ‘Europa heeft ook donkere kanten en die moeten we niet negeren.’
Verbeelding
Het verjaardagsfeestje op 2 oktober werd opgesierd met de uitgave van een heftig designed magazine van 230 pagina’s. Daarin verhalen van Europa, opgeschreven door iedereen die daar in ECF-verband wat over kan zeggen. Verhalen van hoop, maar ook van vechten tegen de wanhoop, want het ziet er soms best somber uit.
Daar heeft het Amsterdam Manifesto dan wel een passend antwoord op:
‘De tijden van vandaag zijn moeilijke tijden. Hoe kunnen we op deze uitdagingen reageren zonder alleen maar te reageren? Hoe kunnen we werken aan de toekomst van Europa en tegelijkertijd de huidige problemen aanpakken? Maar uitdagende tijden zijn ook tijden van kansen, ze creëren ruimte en urgentie voor nieuw denken. Europa heeft verbeeldingskracht nodig.’‘
Nederlands 
English (UK) 
Français 
