Rosefeldts ‘Euphoria’ is een van de indrukwekkendste dingen die ik ooit meemaakte. 

Wat als 200 van de grootste denkers en dichters die deze planeet de afgelopen eeuwen heeft gekend nu eens gewoon een van ons zouden zijn? Een gewone vreemdeling op een bus, of je taxichauffeur, of een skater? Of een zingende tijger in een supermarkt? Julian Rosefeldt maakt die gedachte hoor-, voel- en bijna tastbaar in de mega-installatie ‘Euphoria’ in het Holland Festival. Het is een van de indrukwekkendste dingen die ik de afgelopen jaren heb meegemaakt.

Julian Rosefeldt, dat is de man die na afloop van de perspreview, donderdag 8 juni, heel bescheten vroeg of we nog vragen hadden. Vragen? Honderden, maar niet speciaal voor hem. Voor hem zou ik alleen op de knieën gaan. Omdat hij zo’n waanzinnig talent heeft om van Hele Grote Gedachten ook Hele Grote Kunst te maken, die toch bij kleine mensjes als ondergetekende diep resoneert.

Cate Blanchett

De eerste keer dat ik hem in het Holland Festival meemaakte, was bij de al even indrukwekkende installatie Manifesto. Op dertien schijnbaar losse schermen zagen we Cate Blanchett in steeds andere situaties Kunstenaarsmanifesten debiteren. Dat was al prachtig, maar nog mooier was dat die schijnbaar los van elkaar gestarte video’s hypersynchroon liepen: elke keer ontstond er een schreeuwend hoogtepunt waarin alles unisono was.

De techniek wordt in Euphoria anders gebruikt, maar met een niet minder overweldigend effect. Geen losse dwaalschermen in een tentoonstellingssetting: Rosefeldt laat je binnengaan in een gigantische ronde en hoge ruimte, waar een centraal scherm alle blikken naar zich toetrekt. Maar helemaal rondom in die donkere ruimte staat een compleet koor van New Yorkse jongeren, levensgroot. Ze lijken met jou in de ruimte te staan, maar het zijn projecties. Boven die jongeren: vijf drumstellen, bespeeld door de beste drummers die deze tijd rijk is. Ook projecties.

Natuurlijke scènes

Wat er in die ruimte gebeurt is moeilijk te beschrijven: de film op het centrale doek bevat schijnbaar natuurlijke scènes: een taxichauffeur met een stugge klant, daklozen op een verlaten scheepswerf, postsorteersters, een bank. Maar aan de scènes is niets natuurlijk: de taxichauffeur verkondigt heel innemend de grootste wijsheden over de systeemfout die wij liberaal kapitalisme noemen, de daklozen pakken het klimaat erbij, de sorteerders onze koopdwang, de bank blijkt een circus en jongeren blijken nog hoopvol. Dit alles tot en met de finale met Cate Blanchett in een supermarkt.

Alle teksten zijn samengesteld uit werken van die honderden dichters en wijsgeren, dus klinken niet direct als naturalistisch afkomstig van de figuren die ze uitspreken. Toch weten de acteurs ze zo naturel te brengen, en brengt Rosefeldt het zo intiem in  beeld, dat je hun woorden opdrinkt.

Onvoorstelbare techniek

De muziek speelt een hoofdrol in de intermezzo´s, maar komt tot explosie in de finale. En dan besef je ook hoe idioot het is dat dat dus allemaal synchroon loopt: het koor, de drummers, de film. Onvoorstelbare techniek, niet alleen in de presentatie, maar in het hele maakproces, waarin een salto’s draaiende New York Taxi volkomen natuurlijk is, en ook zo gebracht wordt.

Het decor waarin Rosefeldt dit alles filmt is opgenomen in veel verschillende steden, maar voelt als een groot wereldwijd New York: Een stad waar de menselijke maat zoek is, het transport gemotoriseerd (ik zag vanuit de lucht één magere fietsstrook) en de architectuur apocalyptisch (die enorme betonnen hal: waanzinnig!).

Kyiv

De zoektocht naar sets is voor Rosefeldt stressvol geweest. De manifestatie zou oorspronkelijk vorig jaar in première gaan op het Holland Festival, maar toen Rosefeldt met de laatste opnames in Kyiv bezig was, haalde het verhaal van de film hem in: Poetin begon zijn oorlog tegen het decadente westen en viel Oekraïne  binnen. De kunst ging op de vlucht. En vond alternatieven die naadloos in elkaar passen, de wereld is een metropool zonder uitweg.

De mooiste locatie is die waarvoor het project ook gemaakt is: de Centrale Markthal op het binnenkort weg te gentrificeren groothandelsmarktterrein in Amsterdam West. Het treintje waar je als bezoeker in wordt gezet om die hal te bereiken zou zomaar onderdeel van de film kunnen zijn, en de hal is dat zeker.

Eindtijd

Deze film met zijn betekenisvolle titel draagt bij aan het machteloze eindtijdgevoel dat veel mensen dankzij pandemie, klimaatrampen en oorlog in zijn greep heeft. Rosefeldt biedt met zijn tientallen filosofen en dichters geen oplossing, omdat die er niet is, zoveel maakt elk debat tussen de denkers in die film duidelijk.

Tussen al dat verschrikkelijks is er in ieder geval nog hoop in de mensen om je heen, de mensen die mooi zijn en mooie gedachten delen. Of een glimlach. Dat is wat kunst vermag.

Of er nog troost is? Ik had het zeldzame geluk om na de perspreview op bezoek te mogen bij Laurie Anderson in Carré, elders al gloedvol besproken door collega Helen Westerik. Laurie Anderson slaagde erin om ons allemaal te laten grimlachen om de rommel die we ervan hebben gemaakt. Mag zij nog 100 jaar leven, dan is het allemaal niet voor niets geweest. Hebben we ook geen experts meer nodig.