Raad voor Cultuur stelt adviescommissie in over artistieke vrijheid

De Raad voor Cultuur start een adviestraject over de artistieke vrijheid. Aanleiding zijn signalen uit de kunstsector dat de veiligheid en artistieke vrijheid soms onder druk staan. De raad heeft hiertoe een adviescommissie ingesteld. Deze commissie onderzoekt de achtergronden van de problematiek en komt tot aanbevelingen over hoe de artistieke vrijheid in de praktijk beter gewaarborgd kan worden. De adviescommissie is inmiddels van start gegaan. De raad presenteert zijn advies naar verwachting in het najaar van 2025. 

Waarom dit advies?

In de kunstsector zijn de afgelopen jaren de zorgen gegroeid over in hoeverre kunstenaars vrij zijn hun werk te maken en te presenteren. Hoewel de artistieke vrijheid juridisch goed geregeld lijkt, blijkt in de praktijk dat kunstenaars soms belemmeringen ervaren.

Zo merken jeugdpodiumkunsteninstellingen dat sommige onderwerpen steeds vaker tot onrust leiden onder het publiek, ouders en scholen. Ook schrijvers ervaren dit bij boekpresentaties of lezingen, waar bepaalde onderwerpen soms tot weerstand of protest leiden. Ook diverse geopolitieke spanningen en conflicten zorgen ervoor dat programmeurs zich afvragen welke voorstellingen zij nog kunnen programmeren zonder dat dit discussie oproept. Dit kan er zelfs toe leiden dat de veiligheid van makers in het geding komt. Dat leidt steeds vaker tot zelfcensuur en de vraag: “Kunnen we dit onderwerp, dit beeld, deze activiteit wel met het publiek te delen?”

Onderzoeksvragen

De raad wil weten hoe breed deze zorgen in de sector leven. Ook wil de raad in kaart brengen wat de verschillende belanghebbenden (zoals de overheid, de kunstensector en het onderwijs) kunnen doen om de artistieke vrijheid in de praktijk beter te borgen. Dit is van groot belang voor een inclusieve en pluriforme kunstsector. Een sector waarin kunstenaars vrij kunnen werken en waarin iedereen zich gehoord en gezien voelt, met ruimte voor uiteenlopende perspectieven en ideeën.

Om tot het advies te komen, gaat de adviescommissie de komende maanden in gesprek met diverse partijen in de kunstsector. Het advies zal door de raad worden aangeboden aan de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Eerste en de Tweede Kamer.

Adviescommissie 

Om het advies voor te bereiden heeft de Raad voor Cultuur een commissie ingesteld van experts. De commissieleden hebben expertise vanuit producerende en programmerende kunstinstellingen, de kunstkritiek en de wetenschap. Tijdens het traject raadpleegt de commissie regelmatig betrokkenen uit de sector om inzichten op te halen.

De ‘Adviescommissie Artistieke vrijheid’ bestaat uit:

Paul Schnabel (voorzitter) emeritus universiteitshoogleraar sociologie aan de Universiteit Utrecht. Voorheen was hij onder meer directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau en lid van de Eerste Kamer. Ook heeft hij ervaring als bestuurder/toezichthouder van diverse culturele instellingen, waaronder het Concertgebouw in Amsterdam.

Stef Avezaat is tevens lid van de Raad voor Cultuur. Hij heeft een achtergrond als maker, bestuurder, zakelijk leider en initiatiefnemer in de wereld van theater, dans en audiovisuele producties. Hij was voorheen onder meer directeur/bestuurder van Schouwburg De Lawei in Drachten, gemeente Smallingerland. Momenteel is hij lid van het bestuur van stichting 5ekwartier en artistiek coördinator programma Arcadia 2025 in Fryslân.

Jetse Batelaan is regisseur en sinds 2013 artistiek leider van Theater Artemis in Den Bosch. Onder het motto ‘Lessen in vertrouwen aan een wereld in paniek’ maakt hij daar voorstellingen die spelen met de verwachtingen, het geduld en de morele grenzen van zijn jonge publiek. Hij studeerde aan de regieopleiding aan de Academie voor Theater en Dans te Amsterdam en maakte voorstellingen met diverse theatergroepen, waaronder Ro theater en theatergroep MAX.

Hans Boutellier is bijzonder hoogleraar ‘Polarisatie en Veerkracht op basis van gastvrijheid’ aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in vraagstukken van moraal, veiligheid en sociale verhoudingen. Voorheen was hij directeur van het Verwey-Jonker Instituut voor beleidsonderzoek in Utrecht. Sinds 2004 bekleedt hij diverse leerstoelen aan de Vrije Universiteit.

Hans den Hartog Jager is schrijver, kunstcriticus en curator. Hij werkt onder andere voor NRC Handelsblad en schreef diverse boeken, waaronder ‘Het streven’ (2014) over de verhouding tussen kunst en maatschappij. Als tentoonstellingsmaker werkte hij onder andere voor Nest in Den Haag, de Fundatie in Zwolle, Singer Museum in Laren en de buitententoonstellingen Into Nature in Drenthe en Paradys in Fryslân.

Gonca Yalçiner heeft een achtergrond in theater, museummanagement en leiderschap. Zij werkt als manager educatie en participatie van het Amsterdam Museum en heeft zich toegelegd op het ontwikkelen van innovatieve culturele educatieve programma’s en co-creatieve initiatieven. Daarnaast is zij onder meer bestuursvoorzitter van BOOST, thuisbasis voor nieuwkomers met een vluchtachtergrond en vrijwilligers uit Amsterdam en omgeving.

Cobie de Vos is onder meer directeur-bestuurder van het filmtheater en concertpodium LantarenVenster in Rotterdam en co-voorzitter van het Directeuren Overleg culturele sector Rotterdam. Zij heeft een ruime ervaring als zakelijk leider binnen het jeugd -en jongerentheater en als (zakelijk) directeur binnen de podiumkunsten.