Van verpakking voor vis tot opera: The News van JacobTV

Het nieuws: vandaag is het hot, morgen wordt de vis erin verpakt. In zijn video-opera The News geeft Jacob ter Veldhuis/JacobTV het een tweede leven door het in een nieuwe context te plaatsen. ‘Tegenwoordig is nieuws infotainment, gedompeld in sentiment.’ Komende vrijdag brengt de Nederlandse Reisopera de première in het Wilminkteather in Enschede. Hoewel première? Dit is de vijfde versie van de ‘reality opera’, die in 2011 voor het eerst werd uitgevoerd en daarna in verschillende gedaantes Amerika en Europa veroverde. Maar die waren concertant, nu tekent Xander Straat voor een scenische aanpak. En bovendien: ‘Zo’n opera is nooit af.’

Al vroeg gooide Jacob ter Veldhuis (Westerlee, 1951) de compositorische kont tegen de krib. Tijdens zijn studie aan het Gronings Conservatorium speelde hij in rockbands en joeg hij zijn docenten de stuipen op het lijf door stukken te schrijven voor parkiet. Eenmaal afgestudeerd bleef hij zijn popachtergrond trouw, zo doorsnijden flarden jankende gitaar van Jimi Hendrix het klavecimbelstuk De zuchten van Rameau. Hij ageerde tegen het in Darmstadt gepredikte – en ook in Nederland vigerende – serialisme door openlijk te streven naar welluidendheid en toegankelijkheid – met als eerste hoogtepunt het schitterende oratorium Paradiso.

Naast zijn hang naar mooie samenklanken, minimalistisch angehauchte herhalingspatronen en een liefde voor opzwepende ritmiek ontwikkelde Ter Veldhuis een fascinatie voor samples. Zo verwerkte hij al in 1992 in The Laws of Science de stemmen van Stephen Hawking en Jack Kerouac. Tegelijkertijd en geheel tegen de tijdgeest in liet hij zich steeds vaker inspireren door maatschappelijke en politieke thema’s: titels als Postnuclear Winterscenario en Gulf War spreken voor zich. Geleidelijk ontwikkelde hij een eigen stijl, die leidde tot groovende stukken voor musici en ‘boombox’ – een gettoblaster met teksten uit Amerikaanse talkshows of van televisiedominees.

Dat de sterk visueel ingestelde JacobTV uiteindelijk ook videobeelden zou gaan verwerken, lag voor de hand, temeer daar hij al vroeg samenwerkte met beeldend kunstenaar Kristien Kerstens. Samen met Jan Boiten tekent zij ook in The News voor het videomateriaal dat hij als uitgangspunt neemt voor zijn compositie. Door uitspraken te herhalen, vertragen, versnellen en verknippen ontstaat een fascinerend inkijkje in onze door de media gedomineerde belevingswereld. Niet alleen focust JacobTV op wát iemand zegt, maar ook op zijn of haar lichaamstaal. Zo toont hij aan hoe de schijnbaar objectieve werkelijkheid zwaar gemanipuleerd wordt.

In The News leveren twee nieuwslezeressen – de Nederlandse mezzo Nora Fischer en de Amerikaanse jazz- en konnakolzangeres LOIRE – schijnbaar onbewogen commentaar bij de meest uiteenlopende scènes. Variërend van een Somalische vrouw die vertelt over de gruwelen in haar vaderland, de Amerikaanse minister Rumsfeld die ontkent/toegeeft waterboarding te hebben toegestaan, een raket die in Gaza een twaalfkoppige familie doodt, tot aan een troonrede waarin Koningin Beatrix haar volk oproept de broekriem aan te halen. – ‘Terwijl ze zelf in een gouden koets rijdt’, zoals Amerikanen JacobTV verontwaardigd voorhielden. [Tweet “Beatrix roept volk op de broekriem aan te halen, maar rijdt zelf in gouden koets”].

JacobTV ontwikkelde zijn muziek, uitgevoerd door een tienkoppig Nederlands Blazers Ensemble, op basis van de spraakmelodie van de fragmenten, die hij naar notenschrift vertaalde. Door in te zoomen op de originele gesproken woordsamples probeert hij de gedachten en gevoelens van mensen te doorgronden, op zoek naar betekenis. Hij benadrukt dat de muziek en de beelden voor zich moeten spreken zodat de bezoeker zelf zijn of haar oordeel kan vormen. Toch erkent hij dat The News in wezen gaat over ‘leiders en het volk dat de dupe is van hun falen’.

– Ai, misschien toch een beetje oud nieuws?