Literatuur begint haar plek op Oerol te veroveren, logisch ook want poëzie en proza is overal. Het landschap inspireert schrijvers en dichters tot mooie teksten en tegelijkertijd nemen bezoekers door middel van literatuur de omgeving op een poëtische manier in zich op. Welke vormen van literatuur kun je tegenkomen op Terschelling?
Het maakt Jibbe Willems niet uit of je hem schrijver, dichter of toneelschrijver noemt, hij is het allemaal. En hij vindt dat de grenzen tussen theater en literatuur best wat meer doorbroken mogen worden. In de zomerbibliotheek presenteert hij samen met schrijver Dennis Gaens een programma dat literatuur- en theaterschrijvers bij elkaar brengt. “We willen het evangelie van literatuur algemeen verspreiden. Mensen die van lezen houden en naar theater gaan zijn vaak dezelfde; allemaal liefhebbers van verhalen.”
Onder de naam De Nieuwe Oogst werken Theater- en dansproductiehuis Generale Oost en Literair Productiehuis Wintertuin samen aan deze versmelting van disciplines. Volgens Willems kunnen literatuur en theater veel van elkaar leren: “Voor literatuur kan bijvoorbeeld de dynamiek en dialoog van het theater interessant zijn. En binnen theater mag best wat meer beeldend proza gebruikt worden. Romans en theater kunnen weer van poëzie leren dat grenzen van taal veel verder opgerekt kunnen worden. Realisme hebben we in dagelijks leven al, dus laten we in kunst vooral de poëzie opzoeken.” Willems lepelt moeiteloos een zin op uit zijn vorige voorstelling Naar de Hemel Wijzen die inderdaad moeilijk realistisch te noemen is: “Het geboorte worden van de mensenmaden heeft mij altijd boeiteloos gemaat.”
Kraamkamer
“Naast alle beeldende dingen zijn teksten binnen het Oerolprogramma een apart focuspunt,” vertelt artistiek leider Kees Lesuis. “En we willen voor teksten net als voor theater een kraamkamer zijn dus ook helpen bij het hele proces. We hebben dan ook een toekomstbeeld van een schrijversresidentie waarbij we een schrijver uitnodigen om zich te laten inspireren door het landschap. Wat we nu al doen is schrijvers hun teksten laten uitproberen voor publiek in de zomerbibliotheek. Zo heeft schrijver Tjeerd Bisschof twee jaar geleden zijn tekst over Sicco Mansholt voorgelezen, nu is dat een Oerolvoorstelling. Dit jaar gaat Wilhelmer van Efferink zijn nieuwe concept Motief knokpartij bruiloft nog steeds onbekend testen waarin eenzelfde situatie door vijf verschillende schrijvers wordt benaderd vanuit vijf personages. Dinsdag om 13.00 zal deze voorgedragen worden in de loods van Kinnum. Volgend jaar zal dit dan een voorstelling worden.”
Dwalen door wanhopige heide
Het resultaat van een schrijver die zich heeft laten inspireren door het landschap vind je nu al in het Hoornse bos. Hier zie je mensen met koptelefoon en iPad door de duinen dwalen en verrast worden door poëtische teksten, geile zinnetjes en af en toe wat hondengeblaf. Via GPS coördinaten zijn 300 geluidsfragmenten als speldenprikken in het landschap geplaatst. Zodra je de cirkel van bereik binnenstapt, gaat een fragment spelen en loop je met audio door het landschap. Een gekke contradictie vindt nu plaats; door de poëzie in je oor beleef je het landschap om je heen intens, terwijl tegelijkertijd de blik naar binnen gekeerd raakt dankzij een koptelefoon op je hoofd.
Makers van deze driedimensionale geluidservaring Strijbos & Van Rijswijk maakten al eerder geluidswandelingen maar gebruikten nog nooit speciaal voor het landschap gemaakte teksten. Jeroen Strijbos: “Muziek is snel en direct emotioneel maar tekst werkt op de ratio. De combinatie van die twee op een luisterwandeling maakt dat je continu gegrepen wordt. Dat moet ook wel want hoe wil je anders een luisteraar een uur lang bezig houden met alleen geluid.” Jibbe Willems is een halfjaar met de teksten bezig geweest en kwam vijf keer op het eiland. “Met de wetenschap dat het landschap verandert. Van de kerktoren die in december duidelijk boven de bomen zichtbaar was is nu nog slechts een puntje te zien en vele van de paadjes zijn nu overwoekerd.”
Willems heeft routes verzonnen die door ‘het sinistere bos’ of ‘de heide der dwalende wanhoop’ lopen. “Omdat bezoekers zelf rond dwalen, kun je geen chronologisch verhaal maken. Ik moest dus alle structuur loslaten en toch een narratief maken. Ik koos voor een herkenbaar thema; een man die zijn geliefde kwijt is.” Je hoort al naar gelang de route die je kiest allemaal brokstukken van het verhaal maar door een slimme zet, eenzelfde pad waar je zowel aan het begin als aan het einde overheen loopt, is er toch een rond verhaal van te maken. “Ik heb bij het maken het motto ‘Keep it stupid, simple’ van Ray Croc, de man die McDonalds groot gemaakt heeft, aangehouden. Het is een mijmerende stem geworden die er op los meandert; misschien is het wel haast een libretto.”
Anderhalf uur focussen
Een andere combinatie van literatuur en theater is het bewerken van een boek tot een voorstelling. Joeri Vos zette met Buzz Aldrin waar ben je gebleven? het boek van de Noorse schrijver Johan Harstad op de planken. Een theatervoorstelling maken van een boek is niet de makkelijke oplossing volgens Vos. “Je kiest een boek uit dat je heel goed vindt en moet vervolgens 400 hele mooie bladzijden bewerken naar een script van ongeveer 50 pagina’s. Dat voelt toch een beetje als verminking; je wil de schoonheid van het boek overbrengen maar moet zoveel schrappen. Een boek kun je bovendien tussendoor wegleggen en later verder lezen, dat vind dat boek niet erg. In het theater moet je je publiek toch anderhalf uur gefocust houden. Aan de andere kant heb je in een boek een aantal bladzijden nodig om een landschap te schetsen en nu kun je door het al aanwezige landschap in combinatie met muziek in een keer dezelfde sfeer scheppen. Ik werk daarom ook al vanaf dag één met de componist aan van de voorstelling in plaats van die er halverwege bij te roepen. Zo kun je kunstvormen goed vermengen.”
Boekennerd
Tanya Zabarylo en Michael Vergauwen hebben het boek Aan Chesil Beach juist bijna niet bewerkt voor hun gelijknamige toneelvoorstelling: “We spelen tachtig procent van de tekst integraal en proberen zoveel mogelijk vast te houden aan de mooie vertaling van Rien Verhoef. Dat komt omdat het boek dramaturgisch goed in elkaar zit: het gaat over de avond voor een huwelijksnacht en heeft daarmee een eenheid van tijd en plaats met alleen enkele flashbacks. We lezen het boek echter niet voor, we vertellen het na. Dat werkt perfect zoals het soms ook leuker is om iemand een film gepassioneerd na te horen vertellen dan de film te zien.”
Zabarylo is van nature al een boekenfreak en heeft Vergauwen daar in meegetrokken: “Ian McEwan is een van mijn lievelingsschrijvers en heb dit boek in twee dagen helemaal voorgelezen aan Michael. Ik kwam erachter dat je op die manier veel grondiger leest; als je stil leest sla je vaak wat dingen over. Toen heb ik pas de humor ontdekt die er in het boek zit. Het is heel geestig geschreven, maar daar kwamen we pas achter toen we gingen voorlezen. En zo liggen er nog zo veel supermooie verhalen en personages in boeken op ons te wachten.”
Tot en met 22 juni te zien op Oerol festival:
Tanya en Vergauwen – Aan Chesil Beach
Literair Productiehuis Wintertuin en Strijbos & Van Rijswijk
Stichting Jan Vos – Mansholt
English (UK) 
Nederlands 
Français 
