Reconstructie: anti-Amerikaanse opera op Concertzender

In 1969 veroorzaakte de opera Reconstructie van Reinbert de Leeuw c.s. een enorme rel vanwege de anti-Amerikaanse teneur en de verheerlijking van de Cubaanse vrijheidsstrijder Che Guevarra. Journalist Henk van der Meijden startte een hetze in dagblad De Telegraaf, er werden Kamervragen gesteld, maar de productie ging ondanks – dankzij ? – alle commotie gewoon door en Theater Carré was zes avonden uitverkocht. Vanavond klinkt vanaf 21.00 uur bij de Concertzender het integrale tweede deel.

Het waren roerige tijden, de jaren zestig. Kleurrijke figuren als ‘anti-rookmagiër’ Robert Jasper Grootveld en Provo Roel van Duijn verzetten zich met ludieke acties tegen het establishment. De schotschriften van Provo werden gedrukt in het souterrain van componist Peter Schat. In 1966 schreef Schat samen met Reinbert de Leeuw, Louis Andriessen, Misha Mengelberg en Jan van Vlijmen een open brief aan het Concertgebouworkest, dat te weinig aandacht zou besteden aan nieuwe muziek. – Dat ze drie dagen eerder zelf hadden meegewerkt aan een avant-gardeconcert van het eerbiedwaardige ensemble, werd gemakshalve niet vermeld, zoals te lezen in de biografie Reinbert de Leeuw, mens of melodie. – Maar dit terzijde.

Bloed aan handen Philips en VS 

‘De vijf’ werden in 1969 gevraagd een gezamenlijke opera te schrijven voor de Nederlandse Operastichting, die in het Holland Festival in première zou gaan. Harry Mulisch en Hugo Claus tekenden voor het libretto. Dit bestaat uit één lange, rauwe aanklacht tegen Noord-Amerika, dat met zijn imperialisme Zuid-Amerika uitmolk, waarbij vele slachtoffers vielen. Grote held was Che Guevara, die zich moedig verzette tegen de overmacht van de Verenigde Staten – Mulisch en Schat hadden samen de communistische heilstaat Cuba bezocht.

Het zevenkoppige gezelschap trok zich terug in een trappistenklooster in Raalte, waar Misha Mengelberg zich ontpopte als luis in de pels. Volgens hem had het Nederlandse bedrijf Philips minstens zoveel bloed aan zijn handen als Noord-Amerika, maar ondanks hun meningsverschillen klaarden de mannen hun klus. Zodra sensatiejournalist Henk van der Meijden lucht kreeg van het project startte hij een ongemeen felle anti-campagne in Dagblad de Telegraaf. Een bevriende natie wordt beledigd met subsidiegeld!

Minister Marga Klompé staat pal voor de kunst

Maar het waren andere tijden, toen politici nog pal stonden voor de kunsten. Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappij Marga Klompé, liet zich door alle ophef niet van de wijs brengen en bezocht zelfs hoogstpersoonlijk de première. Na afloop van de tumultueuze voorstelling trachtte het NOS Journaal haar vergeefs een oordeel te ontlokken; zij stelde doodgemoedereerd verheugd te zijn dat zeven jonge kunstenaars de kans kregen hun werk te presenteren.

Reconstructie is een amalgaam van stijlen, variërend van cabaret tot mozartiaanse aria’s en van avant-gardistische piep-knor tot tegendraadse jazz en elektronische klankverkenningen. ‘De vijf’ hadden het symfonieorkest afgezworen en werkten met free lance musici, onder wie blokfluitist Frans Brüggen, saxofonist Willem Breuker en chansonnier Ramses Shaffy. Misha Mengelberg bediende de elektronica, de vier andere componisten leidden elk een eigen ad hoc ensemble.

De voorstelling werd opgenomen en op elpee uitgebracht. De opname is zwaar overstuurd, maar geeft een goede indruk van de overtuiging waarmee alle betrokken hun aanklacht tegen Amerika de wereld inslingerden. Toch hoor je Reconstructie zelden of nooit op de radio. Als er al wat klinkt, is het steevast het ongevaarlijke ‘Mozartoperaatje’. Afgelopen juni draaide ik in mijn programma Panorama de Leeuw op de Concertzender al een substantieel deel uit deze ‘moraliteit’. Ik kreeg hierop nogal wat positieve reacties en op veler verzoek laat ik vanavond de gehele tweede akte horen. Luister en huiver…