Colson Whitehead schrijft aangrijpend boek over wreedheid in Amerikaans jeugdrecht: ‘Het systeem is nog steeds intact.’

Met zijn slavernijroman De ondergrondse spoorweg brak de Amerikaanse schrijver Colson Whitehead wereldwijd door. Zijn indrukwekkende nieuwe boek De jongens van Nickel gaat opnieuw over een gruwelijke bladzijde in de recente Amerikaanse geschiedenis.

Martelingen, verkrachtingen, zelfs moord: op de Arthur G. Dozier School for Boys was het aan de orde van de dag. Maar liefst 111 jaar lang kwamen de meeste, vaak zwarte, jongens die naar deze tuchtschool in Florida werden gestuurd, psychisch en lichamelijk kapot weer naar buiten – áls ze dus al naar buiten kwamen. Het was de grootste school voor ‘heropvoeding’ in Amerika, en waarschijnlijk een van de ergste. Een paar maanden geleden nog bracht radaronderzoek 27 nieuwe graven op het terrein aan het licht, na een eerdere vondst van vele tientallen. Een horrorverhaal, waar desondanks aanvankelijk heel wat minder ophef over ontstond dan je zou verwachten.

Welgemanierd

Na het schrijven van De ondergrondse spoorweg, een met de Pulitzerprijs bekroonde roman over het wrede slavernijverleden van Amerika, wilde Colson Whitehead eigenlijk niet meteen weer over zo’n heftig thema schrijven. Maar toen hij over dit verhaal hoorde in 2014, kon hij er niet omheen. In De jongens van Nickel vertelt hij het verhaal van Elwood Curtis, die opgroeit ten tijde van de segregatiewetten. Elwood Curtis is jong, buitengewoon intelligent, welgemanierd, hardwerkend, vriendelijk. En zwart.

Ondanks de grote en kleine krachten die ‘de Neger’ eronder willen houden, is Elwood vastberaden een betere toekomst voor zichzelf te creëren. Maar op de eerste dag dat hij naar de universiteit kan, gaat het fout. De zwarte automobilist die hem een lift geeft, blijkt de wagen gestolen te hebben. Ook al heeft Elwood er niets mee te maken, hij wordt linea recta naar de beruchte Nickel Academy gestuurd. Op een knappe, ingetogen manier schetst Whitehead een beeld van wat zich op deze tuchtschool afspeelt. ‘Dit boek is fictie’ staat in de titelpagina van het boek. Maar hoewel het verhaal de personages Elwood en zijn vriend Tucker aan de verbeelding van de auteur is ontsproten, was het regime op deze school maar al te waar.

Wat voor jongens zaten er op de Arthur G. Dozier School For Boys?

‘Het was een heropvoedingsschool voor jonge daders, zodat ze niet bij volwassen criminelen in de gevangenis hoefden te zitten. De gedachte erachter was dat ze op jonge leeftijd nog gerehabiliteerd konden worden, door ze op te leiden en te laten werken op het land. Maar er zaten ook jongens die geen thuis hadden of onschuldig waren. Al direct vanaf de opening van de school was er sprake van corruptie, mishandeling en seksueel misbruik. Om de zoveel jaar werden er inspecteurs naartoe gestuurd en werden een paar dingen ‘veranderd’, waarna het vervolgens op de gebruikelijke, verschrikkelijke voet verderging. Dan werd bijvoorbeeld de isoleercel voor even gesloten, en na verloop van tijd gewoon weer in gebruik genomen.’

Waren die onderzoeken dan alleen maar voor de vorm?

‘Het kon gewoon niemand echt iets schelen. En weet je, dit soort praktijken vonden ook plaats in weeshuizen van de kerk, opvanghuizen voor ongehuwde tienermoeders of andere instellingen. Het gebeurt overal, en niemand wordt ooit ter verantwoording geroepen of ervoor berecht. Terwijl de onschuldigen opgroeien met de verschrikkelijke littekens van wat ze hebben moeten doorstaan.’

De Dozier School werd uiteindelijk in 2011 gesloten, toen de gruwelijke werkelijkheid uiteindelijk toch aan het licht kwam. Was het toen geen groot nieuws?

‘In 2011 verschenen berichten in lokale media, maar pas in 2014, toen er een begin werd gemaakt met het opgraven van de lichamen van vermoorde leerlingen, kwam het ook landelijk in het nieuws. Ik had op dat moment nog nooit van dit tuchthuis gehoord en nog steeds is dit verhaal niet zo bekend als het naar mijn idee zou moeten zijn. Een paar maanden geleden, toen ik het boek net had afgerond, werden op radarbeelden 27 nieuwe graven waargenomen. De lichamen worden momenteel opgegraven.’

Wat deed je besluiten om er een roman over te schrijven?

‘In diezelfde zomer van 2014 kwamen ook andere verhalen in het nieuws over institutioneel geweld tegen zwarten. In Ferguson werd Michael Brown doodgeschoten door een politieagent, in Staten Island, New York stierf Eric Garner nadat hij door agenten in een wurggreep werd gehouden. Steeds ontstaat er discussie over, en verstomt het gesprek daarna al vrij snel weer. Toen ik hoorde over al deze vermoorde zwarte jongens, en getuigenissen las van mensen die op die school hadden gezet, wilde ik dit verhaal vertellen. Het verhaal van Dozier en andere vergelijkbare plekken. Het verhaal van zwarte tieners die moesten leven onder de knoet van de segregatiewetten in de jaren zestig. Die waren nog van kracht, maar tegelijk gaven Martin Luther King en mensenrechtenorganisaties een bepaalde hoop op verandering.’

Alles mogelijk

‘Dat is waar ik over wilde schrijven: een tijd waarin het lijkt alsof er van alles mogelijk is, terwijl het oude systeem nog steeds intact is. Ik weet niet of mijn roman iets zal veranderen aan dit soort praktijken – ik vrees dat het menselijke vermogen tot wreedheid te diepgeworteld is. Maar door dit verhaal naar buiten te brengen, doe ik in elk geval iets.’

Zijn er nog plekken zoals Dozier?

‘Ja, beslist. Op dit moment verblijven duizenden kinderen uit Mexico en Midden-Amerika in detentiekampen aan de grens. De personen die de kinderen begeleiden, hebben daarvoor geen bevoegdheid of opleiding. Er komen al rapporten over seksueel misbruik naar buiten en die kampen worden maar groter en groter. Niemand geeft om arme mensen, niemand geeft om mensen met een kleur.’

In een eerder interview zei je dat je bent opgegroeid met het besef dat elke confrontatie met de politie slecht kan uitpakken en zelfs tot de dood kan leiden. Is het nu nog steeds zo erg als in jouw jeugd?

‘Ja, het is altijd al zo geweest. Mijn grootvader en mijn vader vertelden dat ze geregeld werden aangehouden door de politie. Dat gebeurt ook nu nog om de haverklap. Als zwarte ben je altijd een verdachte. Ik rijd al heel lang geen auto, maar vrienden in Atlanta worden op weg naar hun werk geregeld aangehouden onder valse voorwendselen. En je moet oppassen dat je vervolgens niet té snel naar je portemonnee of autopapieren reikt, want dan word je uitgeschakeld.’

Verantwoordelijk

‘Vijftig jaar geleden was het erger, maar het is nog steeds slecht. Ook voor arme blanken. In sommige staten wordt je als je een bon voor snelheidsovertreding niet kunt betalen in de gevangenis gegooid, en zit je eenmaal in dat systeem, dan kan je van alles gebeuren. Een lot dat rijke blanken niet treft.’

Voel je, aangezien het op waarheid berust, een grote verantwoordelijkheid ten opzichte van de mannen die op deze school hebben gezeten?

‘Het is natuurlijk fictie, en de twee hoofdpersonen zijn mijn creatie. Maar ik hoop wel dat het de ervaringen van de overlevenden recht doet. Zoals bij elk boek hoop ik dat mensen zichzelf erin kunnen herkennen, of ze nou al van deze geschiedenis hebben gehoord of niet.’

Was het niet zwaar om je opnieuw in zoveel geweld en wreedheid onder te dompelen?

‘Ja, het schrijven van twee boeken over de fundamentele zonden van Amerika – racisme, slavernij, institutionele onderdrukking – heeft emotioneel veel van me geëist. Je moet steeds balanceren tussen enerzijds voldoende empathie om het goed op papier te krijgen en de waarheid recht te doen, en anderzijds voldoende afstand om het te kunnen kneden tot een roman. Zeker de laatste paar maanden dat ik aan De jongens van Nickel werkte, vond ik het moeilijk om aan de slag te gaan of research te doen; ik kon het nauwelijks nog verstouwen. Dus ja, ik kan nu wel een pauze gebruiken.’