A publishing house and the use of animation for book trailer promotion

Net als in de animatiesector is het boekenvak enorm divers ingericht. Binnen Nederland zijn ca. 4500(!) uitgeverijen actief. Van koken en bakken tot zelfhulp, van feit tot fictie, er wordt ontzettend veel geschreven en uitgegeven in Nederland. Maar er is ook een uitgever, World Editions, die wel vanuit Nederland werkt, maar zich richt op de Engelse markt. Zij vertalen bestaande literatuur naar het Engels en verkopen de boeken in Groot Brittanie en de Verenigde Staten. Aan het hoofd van deze uitgeverij staat Judith Uyterlinde.

Een uitgeverij kan via een boektrailer en animatie de promotie van een boek organiseren. Zij ziet dat als een uitgesproken instrument om het fonds van World Editions aan het publiek kenbaar te maken.

Je bent zelf ook auteur van diverse boeken waarvan er één tot een graphic novel is gemaakt, kun je daar wat over vertellen? Was je nauw betrokken bij het proces?

‘Ja, die graphic novel heette ‘Het Stempel’, en het was een bewerking van mijn boek ‘De vrouw die zegt dat ze mijn moeder is.’ Zhenya Pashkina en James Boekbinder hebben die enorme klus geklaard. Ik ben er behoorlijk nauw bij betrokken geweest, het was een intensieve maar ook heel prettige samenwerking.’

‘We kenden elkaar voor die tijd al wel goed en ik was een liefhebber van hun werk en zij van het mijne. Hun verbeelding van mijn boek vind ik prachtig, ze hebben de sfeer van het verhaal heel goed getroffen. Als ik er iets van geleerd heb is het dat een geschreven boek veel meer uitweidingen en verhaallijnen verdraagt dan een beeldverhaal. Als je een beeldverhaal of een film baseert op een boek moet je dus veel durven weglaten.’

‘Beeld kan ook veel toevoegen. Woorden die ik in mijn boek overdrachtelijk gebruikt had, zonder nog stil te staan bij de oorspronkelijke betekenis ervan, verbeeldden zij soms letterlijk. De titel is daarvan een mooi voorbeeld: ik doelde met ‘het stempel’ op de gelaatstrekken die families aan volgende generaties doorgeven. Maar zij tekenden letterlijk een stempel van gezichten, waardoor ze me via het beeld weer dichter bij de taal brachten en bovendien interessante beeldrijm wisten toe te voegen, door ook een stempel ‘J’ te tekenen dat joden in de Tweede Wereldoorlog op hun identiteitspapieren gestempeld kregen. Dat vond ik een geweldige vondst, en zo waren er veel meer. Beeld werkt zo anders dan taal! Zelf denk ik in taal en vind ik het fascinerend om met mensen samen te werken die in beeld denken.’

Heb je ook ervaring met het proces van roman naar film?

‘Mijn nichtje Roos Elkerbout heeft destijds een televisiedocumentaire gemaakt van datzelfde boek ‘De vrouw die zegt dat ze mijn moeder is’, wat ik ook een geweldige ervaring vond. We zijn samen diverse locaties van het boek afgegaan voor opnames, en dat bracht het verhaal ook voor mijzelf nog meer tot leven.’

‘Met verfilmingen heb ik zelf geen ervaring, al heb ik natuurlijk heel wat films gezien die op boeken gebaseerd waren. Vaak vind ik het boek dan beter – soms doordat de filmmakers geprobeerd hebben het verhaal uit het boek al te trouw te volgen, of juist doordat ze keuzes maken die aan de essentie van het verhaal voorbijgaan. Over het algemeen werkt het denk ik het beste als schrijvers de verfilmers van hun werk de vrije hand geven. Maar er zijn ook wel schrijvers – al zijn ze denk ik vrij zeldzaam – die in staat zijn met de nodige afstand naar hun verhaal te kijken, en die goed samen kunnen werken met de regisseur. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de verfilming van De belofte van Pisa, van Mano Bouzamour, met een uitstekend resultaat.’

[Boektrailer voor The World’s Best Mother door Myrthe van Raasveld.]

Wat zijn je eigen interesses met betrekking tot film?

‘Wat betreft films, ben ik heel eclectisch in mijn smaak. Ik hou van heel veel verschillende soorten film, zolang het niet heel gewelddadig is. Vechtfilms kan ik niet tegen, ik leef me te veel in, ik voel iedere stomp in mijn eigen maag. Dat ik laatst Inglorious Bastards van Quentin Tarantino tot het einde toe heb uitgekeken, mag dan ook een wonder heten. De ijzersterke dialogen wogen op tegen de overdaad aan geweld. Wat een film!’

En tot animatie? Kun je herinneren wanneer je voor het eerst in aanraking kwam met animatie(film) als vorm?

‘Ik kan me niet herinneren wanneer ik voor het eerst met animatie in aanraking kwam. Misschien was dat wel door Jim Boekbinder, die daar al mee bezig was voordat ik wist dat het bestond. Wat ik me wel herinner, is de eerste animatiefilm die diepe indruk op me heeft gemaakt: dat was Father and Daughter van Dudok de Wit, uit 2000. Van die film was ik tot tranen toe geroerd.’

[Boektrailer voor the The land of Short Sentences door Udo Prinsen (ook de auteur van dit artikel)]

Binnen World Editions maken jullie al een tijd gebruik van animatie als instrument voor de vormgeving van boektrailers. Hoe is dat tot stand gekomen?

‘Toen ik nog uitgever was bij Meulenhoff zocht ik naar een vernieuwende manier om aandacht te vragen voor de boeken die we uitgaven. Dus heb ik Jim Boekbinder en Zhenya Pashkina gevraagd een animatiefilmpje te maken voor de debuutroman van Arjen Lubach: ‘Mensen die ik ken die mijn moeder hebben gekend’. Het resultaat was schitterend, ze hebben er nog een prijs voor gekregen.’

‘Daardoor kreeg ik de smaak te pakken, en toen ik uitgeefdirecteur bij World Editions werd, besloot ik dat voor al onze boeken te gaan doen, ook al omdat we door Covid- 19 de focus steeds meer gingen verleggen naar vormen van digitale marketing en promotie.’

Wat is voor jullie de meerwaarde van animatie boven bijvoorbeeld live action?

‘Wij geven vooral fictie uit. Animatie sluit naar mijn gevoel beter aan op het artistieke en fictionele karakter van onze romans dan live action, denk ik. Ook vermoed ik dat het een stuk duurder is terwijl het bij uitgeverijen altijd woekeren is met de budgetten. Maar eerlijk gezegd heb ik me nooit echt verdiept in de mogelijkheden van live action en weet ik daar weinig tot niets van. Dus ik sluit niets uit.’

Animatie wordt bij jullie op een vrij artistieke manier ingezet, maar toch ook als marketing tool, hoe zie je de relatie tussen kunst en marketing?

‘Voor ons is het in de eerste plaats een marketingtool, maar ik vind het artistieke aspect minstens zo belangrijk. Ik wil graag dat het filmpje een gevoel, een bepaalde sfeer teweegbrengt, die aansluit bij de essentie en de sfeer van het boek. Dat mensen die zich aangesproken voelen door het filmpje, ook nieuwsgierig worden naar het boek en zin krijgen het te lezen.’

World Editions is heel open en coulant wat betreft het verstrekken van credits van vertalers, vormgevers en animatoren. Een noemenswaardige houding vind ik, wat is jullie visie daar op?

‘Bij een creatief product staat de maker centraal, het zou niet kunnen bestaan zonder de maker. Geen boek zonder schrijver, geen vertaald boek zonder vertaler, geen boekomslag zonder vormgever, en geen animatiefilm zonder animator. Ik vind het van weinig respect getuigen om de makers dan niet de credits te geven voor wat hij of zij zelf gemaakt heeft.’

Hoe sturen jullie de animatiedesigner aan ? Hoe gaat de samenwerking?

‘Wij sturen de animatiedesigner zoveel mogelijk informatie over het boek: de tekst zelf, een samenvatting van waar het over gaat, wat de sfeer van het boek is, welke beeldende elementen in het boek eventueel als inspiratie zouden kunnen dienen, het omslag van het boek, en soms ook afzonderlijke elementen op dat omslag, bijvoorbeeld het type letter dat daarvoor is gebruikt. Daarnaast lever ik ook teksten aan die in het filmpje een plek moeten krijgen. De animator gaat daarmee aan de slag en laat ons een schets zien van wat hij of zij in gedachten heeft.’

‘Als ons dat meteen aanspreekt geef ik de animator de vrije hand het verder uit te werken. Als dat niet zo is, probeer ik helder onder woorden te brengen wat ik eventueel anders zou willen en wisselen we daarover van gedachten. Soms is de animator het mij eens en past het ontwerp dan aan, maar het komt ook wel eens voor dat ik door gesprek ervan overtuigd raak dat het wél gaat werken. We komen er eigenlijk altijd naar beider tevredenheid uit. Ik vind het een spannend en inspirerend proces.’

[Boektrailer voor The High Rise Diver door Myrthe van Raasveld.]

Welk soort profiel zoeken jullie in een animator, waar kijk je naar bij selectie?

‘Oef, dat vind ik best lastig te zeggen. De tekenstijl is natuurlijk heel belangrijk, en ik weet wel wat ik mooi vind en niet mooi vind, maar vind dat lastig te benoemen. Het moet artistiek zijn, niet te kinderlijk of stripverhaalachtig. Er moet een creatief en speels element in zitten, het moet verrassen. En uiteindelijk moet er een relatie zijn met het omslagbeeld van het boek, waar de animatie uiteindelijk naar toe werkt.’

‘Ik vind het belangrijk dat de animator van boeken houdt. En ook bereid is de tijd te nemen zich te verdiepen in het boek. Hij hoeft het niet altijd van a tot z te lezen, maar moet de essentie en sfeer van het boek wel goed aanvoelen. Onze filmpjes zijn heel kort, maximaal 1 minuut. Waarvan ook nog een deel aan tekst opgaat. Dus vaak moet de animator die essentie in slechts een paar beelden kunnen vangen. Hij moet ook gevoel voor ritme hebben. En liefst ook voor muziek, want we zoeken ook altijd naar een passend muziekje bij de animaties, en het is heel fijn als de animator daar zelf ook ideeën voor kan aandragen.’

Bij het inzetten van de boektrailers op Youtube en social media, is het aantal kijkers/kliks belangrijk? Of is het meer een instrument om een specifiek publiek te bereiken?

‘Het aantal clicks is belangrijk, maar er zijn ook andere dingen die meespelen. We zetten de filmpjes bijvoorbeeld in bij het aanbieden van onze boeken aan de vertegenwoordigers. Van heel veel uitgevers krijgen die mondelinge en schriftelijke toelichting over hun boeken. Voor hen is het een welkome afwisseling om iets visueels en creatiefs onder ogen te krijgen. We hopen dat onze boeken daardoor beter bij ze blijven hangen. En ook de auteurs zelf doen we er een plezier mee dat we dit stapje extra voor ze zetten – zij waarderen het vaak enorm.’

Hoe staat dit in relatie tot individuele verkoop van een roman? Meten jullie dit?

‘Het effect van de trailers is lastig te meten voor ons. Maar we zien wel dat de boeken waarvan de trailers veel bekeken zijn, ook vaak de beter verkochte boeken zijn.’

Hoe kijken jullie naar de toekomst, blijft animatie een onderdeel van jullie filmuitingen?

‘Ik hoop het, al was het maar omdat ik er zoveel plezier in heb. Ik word er altijd heel blij van als er weer zo’n mooi filmpje af is!’