Indrukwekkende docu Navalny heel even in de bios. Russische oppositieleider vraagt Poetin-handlangers: ‘Waarom wil je me vermoorden?’

Deze enerverende documentaire over de bijna geslaagde vergiftiging van de Russische activist en oppositieleider Alexei Navalny ging op 25 januari in première op het Amerikaanse Sundance-festival. Dus nog voor de Russische inval in Oekraïne. Ook de aanloop naar die oorlog komt in Navalny van de Canadese documentairemaker Daniel Roher niet ter sprake. Toch, het klinkt misschien een beetje wrang, is dit een film die we nu zeker niet mogen missen. Want het verslag van deze moordaanslag maakt veel duidelijk over de nietsontziende machtspolitiek van Poetin. Die, het is bijna ironisch, consequent weigert de naam van zijn belangrijkste opponent uit te spreken.

De feiten zijn bekend. Maar hier maken we het allemaal van dichtbij mee, en dat is toch iets anders. Op 20 augustus 2020, na een bezoek aan de stad Tomsk in Siberië, werd Navalny in het vliegtuig naar Moskou plotseling doodziek. De piloot had de tegenwoordigheid van geest in Omsk een tussenlanding te maken. Na twee dagen in het ziekenhuis aldaar kwam er toestemming Navalny voor herstel naar een ziekenhuis in Berlijn over te brengen. Onderzoek wees in de richting van het zenuwgif Novitsjok, ook eerder gebruikt bij aanslagen op andere tegenstanders van het Russische regiem. Een paar maanden later besloot de herstelde Navalny terug te keren naar Moskou, waar hij onmiddelijk werd gearresteerd. Zogenaamd omdat hij voorwaarden verbonden aan een eerdere veroordeling niet was nagekomen. Tsja, hij lag even in coma. Navalny zit op dit moment een lange gevangenisstraf uit.

Geen saaie politiek

Op het moment van de aanslag is Daniel Roher toevallig in Duitsland, en besluit er geen gras over te laten groeien. Na ontslag uit het ziekenhuis verblijft Navalny samen met zijn vrouw Yulia en dochter Dasha in een dorpje in het Zwarte Woud, om daar op krachten te komen. Roher zoekt hem op en mag direct gaan filmen. Zoals we zien spoort Navalny hem aan er een spannend verhaal van te maken, geen saaie politieke documentaire.

Inderdaad, de al op diverse festivals toegejuichte documentaire – publieksprijs op Movies That Matter – wordt aangeprezen als thriller. En dat zit er niet ver naast. Want de betrekkelijk ingetogen momenten van de herstellende Navalny vult Roher niet alleen aan met getuigenissen van diens team, maar ook met een overvloed aan beeldmateriaal uit andere bronnen. Waarbij Roher niet schroomt om er bijpassende spanningsmuziek achter te zetten.

Charisma

Ik was verrast te zien hoeveel er ondanks tegenwerking van de Russische autoriteiten toch door allerlei media is vastgelegd. Met als aanloop beelden van een paar jaar eerder, waar we de oppositieleider een hoopgevend grote menigte Poetin-tegenstanders zien toespreken en duidelijk wordt waarom dit de man is waarop de demonstranten hun hoop hebben gevestigd. Maar bijvoorbeeld ook Yulia, als ze in Omsk door politie wordt tegengehouden wanneer ze in het ziekenhuis probeert haar doodzieke man te bezoeken. En later, het hardhandige optreden van ordetroepen in Moskou tegen Navalny’s fans. Aangrijpende beelden.

Over de politieke ideeën van Navalny gaat het inderdaad weinig, en dat is wel een beetje jammer. Uit het door de film geweven interview met hem blijkt vooral dat hij iemand is van bondige antwoorden, een uitdagende lach, gevoel voor ironie en onmiskenbaar charisma. Iemand die de media moeiteloos bespeelt en graag de touwtjes zelf in handen houdt. Echt in zijn hoofd kijken is ondanks alle ogenschijnlijke openheid lastig.

Daders opsporen

Een belangrijke rol speelt onderzoeksjournalist Christo Grozev van Bellingcat, die erin slaagt met tamelijk grote zekerheid figuren achter de moordaanslag aan te wijzen. En hun link met Poetin. Plus hun telefoonnummers. Hoogtepunt is de scène waarin Navalny in een kwajongensachtige opwelling besluit zijn belagers op te bellen, en te vragen waarom ze hem wilden vermoorden. Ik verklap niet hoe het afloopt, maar het is tamelijk verbijsterend.

Na de high fives komt de tijd voor een volgende, serieuzere beslissing. Navalny neemt het risico om terug te gaan. Opmaat naar een beklemmende afronding. Als je het niet overleeft, wat is dan je boodschap, wil Roher weten. “Niet opgeven”, antwoordt Navalny met een aarzelende lach.

Good to know

Navalny is van 5 t/m 11 mei te zien in dertig Nederlandse bioscopen en filmtheaters. Daarna komt de film uit op HBO Max.