SPECIAL! Holland Festival 2022 shows us how indifferent we are about the past #hf22

Noem voor de lol eens 1 literair of cultureel klassiek Nederlands werk, waarvan je zeker weet dat mensen om je heen het ook kennen. En dan bedoel ik dus een werk, zoals een boek of een toneelstuk, dat elke paar jaar wel weer opduikt in de lijstjes, op onze podia, in onze bioscopen. Iets waar iedereen, ook nu nog, op school mee te maken heeft gehad.

De kans is groot dat je niet veel weet te noemen. Officiële klassiekers als de Max Havelaar, De Stille Kracht of Op Hoop van Zegen komen misschien langs in je hoofd, maar dat zijn niet echt stukken die aan het criterium voldoen dat ze elke paar jaar weer opgefrist worden. Laat staan elk jaar. Met uitzondering dan van Soldaat van Oranje. Maar dat is alleen maar de langstlopende musical van ons land.

Lijden we aan culturele obesitas?

Dit jaar laat een festival in Amsterdam je voelen wat je daarmee mist. Het Holland Festival, dat dit jaar zijn 75ste editie beleeft, werd ooit in het leven geroepen om het cultureel uitgehongerde Nederland te verheffen door de internationale top van film, muziek, dans en theater naar onze randstedelijke theaters en concertgebouwen te brengen. Nu, in 2022, zou je kunnen zeggen dat die missie wel geslaagd is. Sterker nog: we hebben zoveel festivals die de internationale top van kunst naar Nederland brengen dat we een beetje lijden aan culturele obesitas. Immers, IDFA, IFFR, Julidans, Spring, O, November Music, Brandhaarden, Boulevard, het zijn maar een paar voorbeelden van wat er allemaal voor moois te proeven valt. Hoe steek je daar als Holland Festival nog een beetje bovenuit?

Wat biedt een markt waar de hoogste bieder het aanbod bepaalt?

In ieder geval met budget, want, hoewel er door een buitengewoon bedenkelijk besluit van de Raad voor Cultuur in 2020 zomaar een hap van 20 procent uit het budget genomen werd, is er nog steeds geen festival in Nederland dat rijker is. In Europees perspectief is het alleen nog wat kleiner geworden, vergeleken met festivals als ‘Avignon’ (25 miljoen) of de Wiener Festwochen (ook zoiets).

Dus wat koop je nog voor dat relatief kleine budget, in een markt waar de hoogste bieder de prijs – en dus het aanbod – kan bepalen? Best veel, en dat heeft het Holland Festival te danken aan de uitstekende reputatie. Niet alleen wat betreft (artistiek) beleid, maar ook het Nederlandse publiek staat best hoog aangeschreven. ‘We’ kunnen tegen een stootje en beginnen niet bij de minste of geringste artistieke kronkel met modder te gooien.

Het debat met vroeger vindt plaats in Zürich

Maar wat heeft het Holland Festival ons nog te leren, na 75 jaar? Daarvoor moeten we even terug naar de opdracht waarmee dit stuk begon: of je een Nederlandse culturele evergreen/klassieker kunt noemen. De festivaleditie van 2022 laat in een aantal voorstellingen voelen hoe raar het is om in een land zonder breed gedragen klassiekers te leven.

Ik was in de gelukkige positie om ter voorbereiding van dit festival alvast een paar voorstellingen te bezoeken. Niet geheel ontoevallig betrof het in drie van de vijf gevallen een voorstelling waarbij Nicolas Stemann betrokken was. De Zwitserse regisseur is dit jaar, samen met Angelique Kidjo ‘associate artist’ van het Holland Festival. Hij is artistiek leider van het Schauspielhaus Zürich, wat al decennia een broedplaats is van vernieuwing in het verder nogal behoudende Zwitserland. Zo zag ik er jaren geleden een voorstelling van de te vroeg overleden Christoph Schlingensief, die Hamlet bewerkte en opvoerde met Neo-Nazi’s: Hamlet met NeoNazi’s – Schauspielhaus Zürich.

Ook de Fransen moeten eraan geloven

Er ligt dus nogal een erfenis in Zürich en Stemann lijkt die te eren door – als regisseur of artistiek leider – theatermakers in de slag te laten gaan met klassiekers. Zo zag ik een verregaand commentaar op Der Ring des Nibelungen van Richard Wagner en een nieuw inzicht op de moderne klassieker van het Duitse taalgebied: Der Besuch der Alte Dame.

Steman deed zijn ding ook in het Franse taalgebied. In Lausanne maakte hij een bewerking van l’Etranger (De Vreemdeling) van nobelprijswinnaar Albert Camus.

Dit stuk, waarin hij het origineel van Camus, dat iedere Fransman op school heeft gelezen, wilde samenbrengen met het literaire commentaar op Camus door de Algerijnse schrijver Kamel Daoud ‘Meursault – Contre Enquête’ kan ook bogen op brede belangstelling onder de Franstaligen aan beide zijden van de Middellandse Zee: Contre-enquêtes – Nicolas Stemann.

Teksten zijn heilig

Het stuk is extra bijzonder omdat de kleindochter van Albert Camus de makers expliciet verboden heeft ook maar één regel te gebruiken uit Camus’ roman over een man die uit verveling een naamloze arabier doodschiet, maar daarvoor niet bestraft wordt omdat het recht in Algerije niet functioneert tussen 12 en 2 ’s middags. Commentaar mag, maar de teksten van Camus zijn heilig.

Een dergelijk verbod zou in Nederland slecht denkbaar zijn: literair werk heeft hier noch de status, noch de impact van een werk als l’Etranger, en dus is commentaar erop ook niet erg opmerkelijk. Op een paar na zijn oudere werken niet samengebracht in een heuse, vanzelfsprekende canon, alle dappere pogingen van ministeries en musea ten spijt.

We bedrijven sloop en nieuwbouw

Je zou het liberaal kunnen noemen, en vooruitstrevend, om niet te blijven vasthouden aan het verleden. Het is als met onze steden: wanneer iets oud bevonden wordt, laten we het niet staan, maar bedrijven sloop en nieuwbouw, want zoveel ruimte is er niet in ons land, en dus, kennelijk, ook niet in ons hoofd.

Dat het Holland Festival ons dat nu laat voelen, doordat we een beetje vreemd opkijken bij al dat renovatiewerk en herinterpreteren van oud materiaal, is dus misschien wel eens goed.

Niet dat we nu met zijn allen naar een al dan niet virtueel Nationaal Historisch Museum moeten gaan om de vijftig vensters van de zoveelste canon van dichtbij te zien, maar het is leuk om je af te vragen of ‘in debat gaan’ met zo’n oud monument niet ook iets nobels heeft.

Onze onverschilligheid betreft immers niet alleen de culturele hoogtepunten, maar ook de nationale dieptepunten.

Lees hier alle voorverhalen over het Holland Festival 2022:

Volledige line-up Holland Festivalprogramma’s in Melkweg en Lofi bekend! 

ANTARCTICA - at the Holland Festival : World premiere of an opera about the mysterious continent on 5 and 6 June

NRC vroeg wanneer Wagner gecanceld zou worden. In het Holland Festival krijgen we een antwoord op die vraag, via Schauspielhaus Zürich #HF22

(Update) Nicolas Stemann on his version of 'der Besuch' at the Holland Festival: 'We do take such women very seriously these days.' #HF22

Ben Frost shoots at elusive state violence with 130-decibel musical bullets #HF22

Tiago Rodrigues directs Isabelle Huppert in The Cherry Garden at the Holland Festival: 'From Chekhov, the best friend of all actors in the world, we play every note.'

Euphoria by Julian Rosefeldt from the Holland Festival 2022 programme

'We need art to talk to lunatics' - Holland Festival presents anniversary programme