Comfort Birds

Goed rouwen om het verlies van een dierbare leidt niet naar Prozac of een zielenknijper. Integendeel, een beetje levenskunst helpt, zoals in ‘Verdriet is het ding met veren’ van Max Porter, Jacob Derwig en Erik Whien.

Nadat vroeger eens een tragedie m’n familie trof, troostte ik me met het voorlezen van het prentenboek Kikker en het Vogeltje voor van Max Velthuijs, dat warempel bij de KB helemaal online staat. Tekst:

“Hij knielde bij de vogel neer en keek aandachtig.
‘Die is dood,’ zei hij toen.
‘Dood,’ zei Kikker, ‘wat is dat?’
Haas wees naar de blauwe hemel.

...

In de boom bij de heuvel zat een vogel.
Hij zong een prachtig lied – zoals altijd.
‘ Is het leven niet prachtig!’ riep Kikker uit…”

Verdriet en veren

Vogel is dood, maar er zijn heel veel andere vogels. Bij mensen die een dierbare verliezen, kun je natuurlijk niet aankomen met “waar maak je je druk om, er zijn nog acht miljard mensen op deze aardkloot.” Maar bij mij sloeg de troost van Max Velthuijs’ dieren aan, misschien iets van le savoir-vivre of levenskunst: het vermogen om je karakter te vormen met de aaneenschakeling van hoogte – en dieptepunten in het barre leven, onderwijl pogend je niet al te zeer te bekommeren om de talloze trivialiteiten die het voortstuwen. (Dat laatste lukt ons helaas zelden.)

Na dertig jaar kwam dit prentenboek in me op na het zien van ‘Verdriet is het ding met veren’ waarin een kraai het gebroken gezin van een vader en twee zonen binnenvliegt om ze, op een heel eigen frivole manier, te komen troosten.

De Britse schrijver Max Porter maakte met zijn boek Grief Is The Thing With Feathers zo’n grote indruk op Erik Whien dat hij Jacob Derwig vroeg om de tekst te vertalen en bewerken voor een toneelstuk bij Theater Rotterdam. Jacob deed dat met verve (en noemt in zijn dankwoord schoonmoeder Barbara van Kooten).

De meelevenden

De kraai in dit stuk komt in het leven van een vader de twee zonen nadat de moeder is overleden. De zaal valt stil bij de tragische dood aan het begin, maar snel al wordt het stuk een tragikomedie. Zo moest ik ontzettend lachen – ingehouden, dat wel – om dit fragment:

“Ik was inmiddels een kenner van het gedrag van meelevende rouwklagers: als middelpunt van hun cirkelbaan krijg je vanzelf een merkwaardig antropologisch oog voor al die mensen om je heen: de overweldigden, de aanstellers, de wegblijvers, de langblijvers, haar nieuwe beste vrienden, jouw nieuwe beste vrienden, jullie nieuwe beste vrienden. Mensen van wie ik nog steeds geen idee heb wie ze waren.”

Nee, Dit Verdriet met Veren is allesbehalve een geforceerd luchtig omgaan met de dood, zoals je tegenwoordig maar al te vaak door de strot wordt geduwd met champagnebijeenkomsten waarop de overledene je toespreekt op video en je gedwongen wordt om het leven te vieren terwijl je je bijna geneert voor je verdriet.

Muziek voor de ziel

Dit stuk is eerder een aaneenschakeling van ver uiteenlopende emoties, ook de diepe rauw. Die komt het krachtigst tot uiting in de muziek, met de schitterende, ijzingwekkende hoge stem van Jesse Mensah. Met Romijn Scholten vormt hij een perfect stel opgroeiende tieners die met hun vader wedijveren wie het beste strapatsen van de kraai verbeeldt.

Dit is poëzie op toneel in een even zuivere als fantasierijke vorm, die je beter kunt gaan genieten. Lekker vlot ook: in anderhalf uur maakte het bij mij een verpletterende indruk, maar dat is persoonlijk. Theater Rotterdam presenteert een fraai Verdrietmagazine met alle informatie.

Het lied van jullie moeder

Wel nog de slottekst van Max Porter, eveneens overgetikt uit het tekstboekje, vanwege de parallel met Max Velthuijs:

“…en de as vliegt de lucht in, als een wolk, met de ongrijpbaarheid van een wolk, fysiek vluchtig en visueel onbeschrijflijk, een spikkelige wirwar van verkoolde vogeltjes tegen een grijze lucht, de grijze zee, de witte zon, en weg. En jullie zijn achter me, een vloedkering van gelach en geschreeuw, jullie omknellen mijn benen, struikelen, grijpen je vast, springen, tollen, vallen, gieren en schateren en schreeuwen

Ik hou van je ik hou van je ik hou van je
En jullie roep is het leven en het lied van jullie moeder.
Onvoltooid. Schitterend. Alles.”

Scholieren

In een vraaggesprek vertelde Erik Whien over de blijheid dat ‘Verdriet’ de zalen in ging. Vrijdag zag hij toe, achter in de zaal bij de geluidsman en was na afloop heel tevreden over het aanslaan van de opvoering bij het Haagse publiek. En was dat divers? Wel qua leeftijd dankzij tientallen scholieren. M’n tienerdochter genoot.

Publiek was randstedelijk, niet gehandicapt, bovengemiddeld rijk – ook overdrachtelijk, om dit te mogen genieten – en vooral erg wit, maar de inclusiepolitie kneep een oogje toe. Nu Jesse Mensah zijn geweldig vertolkte rol overdraagt aan Minne Koole gaat er kleur verloren. Ach, qua omgang met rouw is de inhoud van het verenverdriet wellicht meer Afrikaans dan Westers, telt dat ook?