Tony Kushner geeft Spielbergs West Side Story een diepgang mee waar je nooit op uitgekeken raakt.

De openingsbeelden van West Side Story (2021) vertellen al een heel verhaal. Dat zit in een paar frames. Een billboard met een grandioos nieuwbouwproject. De camera zweeft er haast achteloos langs terwijl we over puinhopen van een New Yorkse achterstandswijk glijden, niet met de karakteristieke brandtrappen langs de gevel, zoals in de eerste verfilming (1961) van dit muziektheaterstuk uit 1957, maar als oud roest van treden, liggend tussen het puin.

Op dat Billboard niet zomaar een willekeurig gentrificatieproject, zoals in Nederlandse kranten werd gemeld. Het gaat hier om het Lincoln Center, het huis van The Met, ofwel the New York Metropolitan Opera, een van de belangrijkste en meest prestigieuze operahuizen ter wereld.

Stadsvernieuwing

Waarom is dat zo betekenisvol? De New Yorkse ‘West Side’ is namelijk daadwerkelijk gesloopt in het kader van dit stadsvernieuwingsproject, dat destijds al zwaar omstreden was, omdat er een opera- en concertgebouw werd neergezet ten koste van een oude volksbuurt, waar de oorspronkelijke bewoners niet bepaald zachtzinnig uit werden verjaagd.

Het project sleepte jaren voort. Toen West Side Story in 1957 op Broadway in première ging, stond de oude Metropolitan Opera nog om de hoek van 52nd Street. In 1961, toen de eerste verfilming de bioscopen veroverde, waren stadsplanners en inspraakmensen nog volop aan het steggelen over de vorm van de gebrandschilderde ramen in het Lincoln Center waar de opera, de theaterschool, de kunstacademie, het concertgebouw en nog veel meer zouden komen. De wijk lang toen al in puin. De bewoners, met hun cultuur en hun verleden, waren met een fooi van een paar dollar verdreven naar andere achterstandswijken. Terwijl ze dus het onderwerp waren geworden van een van de grootste en klassiekste musicals uit de geschiedenis, dankzij componist Leonard Bernstein. De held van de ‘Met’.

Gouden duo

Zoveel betekenis al in die openingsbeelden, en dan moet het nog allemaal beginnen. Dit hebben we te danken aan het gouden duo dat voor de remake van de film uit 1961 de boel eens flink opfriste. Filmer Steven Spielberg, de man die als geen ander in beelden kan dromen, kreeg schrijver Tony Kushner aan zijn zijde. Tony Kushner is een minstens even groot genie als Spielberg.

Sterker nog: ik durf Kushner de evenknie van Shakespeare te noemen. Hij schreef immers met Angels In America een al een alomvattend stuk over de wereld na de uitbraak van AIDS in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Nu, met zijn bewerking van West Side Story, voegt hij daar de naoorlogse jaren aan toe.

Vlees en bloed

Het gaat over racisme, maar ook over een maatschappij die onverschillig is over de klasse- en rassenstrijd in een stadsdeel dat in hun gedachten allang niet meer bestaat. En mocht dit allemaal erg abstract klinken: Kushner vertaalt dat naar levensechte karakters, mensen van vlees en bloed in een wereld die verder zo theatraal is als maar zijn kan.

Het noodlottige liefdesverhaal kreeg een paar vlijmscherpe kantjes. Daardoor is alles, van de plotseling opbloeiende verliefdheid tussen twee jonge mensen, tot de moorden aan het einde, extreem geloofwaardig geworden. Tony, de jongen die verliefd wordt op Maria (‘Maria, Maria, Maria!’) heeft een zwarte kant gekregen van Kushner, en dat is alweer een geweldige verdieping van het verhaal.

Theatraal

De jeugdbende waar hij deel van uitmaakt, is crimineler dan je zou willen en Anita, de onfortuinlijke vriendin van Maria, krijgt een wel heel erg gruwelijke reden mee om die witte kutjochies ten diepste te haten. Rita Moreno, die Anita speelde in de vorige verfilming en nu coproducent is van de huidige, speelt mee als de beschermvrouwe van Tony (en Anita) in een bijrol die veel meer is dan een bijrol. Als zij ‘There’s a place for us’ zingt, gaat het opeens weer over die achterstandswijk, die verstotenheid van al die kleine zielen die om elke vierkante meter vechten, terwijl de grond onder hun voeten al aan het verdampen is.

Dus die Kushner kan schrijven, en is ook nog eens een toneelman, waardoor ook bij Spielberg het theatrale talent wakker werd. De film is realistisch in aankleding en aanpak, maar hypertheatraal in de uitwerking van sommige scenes. Dat werkt zo verschrikkelijk goed, daar kan ik alleen in superlatieven over praten. Kushner en Spielberg geven een totaal nieuwe invulling aan het versleten dramaturgenbegrip ‘gelaagdheid’. Dit is hoogbouw met allure.

Gewoon gaan kijken dus. Één keer, twee keer, honderd keer. Je gaat gegarandeerd elke keer weer plat.