Bioscoopjaar 2023: het jaar van Barbenheimer en Sweet Dreams

In het kort: de Nederlandse bioscopen en filmtheaters verkochten in 2023 in totaal bijna 32 miljoen bioscoopkaartjes. Lang niet slecht. Barbie trok de meeste bezoekers, De Tatta’s was de grootste Nederlandse trekker. De Nederlandse filmpers had eind december al Aftersun van Charlotte Wells als beste film gekozen, terwijl Sweet Dreams van Ena Sendijarević, ook een overtuigende Gouden Kalf winnaar, als beste Nederlandse titel uit de bus kwam. Intussen bezorgde in Amerika de staking van scenarioschrijvers en acteurs de filmindustrie aldaar een zwaar jaar.

‘Nederland ging weer volop naar de film in 2023.’ Zo opent het persbericht waarmee Filmdistributeurs Nederland (FDN) en de Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters (NVBF) de cijfers van filmjaar 2023 bekendmaken. Een jaar geleden waren de bioscopen nog bezig uit het coronadal te klimmen, en hoopte Ron Sterk (CEO Vue Nederland) op 30 miljoen bezoeken in 2023. Dat is nu dus met krap 32 miljoen ruim gehaald, al is het nog wel pakweg 10% minder dan het niveau van de jaren voor de pandemie. Maar genoeg reden tot tevredenheid.

Barbenheimer

De best bezochte titels van het afgelopen jaar waren, toch wel verrassend, Barbie (1,8 miljoen bezoeken) en Oppenheimer (1,7 miljoen), die daarmee The Super Mario Bros. Movie als een meer voor de hand liggende topscorer achter zich lieten. Twee films die, hoe verschillend ze ook, er allebei in geslaagd zijn een eigenzinnige aanpak en sterke regievisie te combineren met een groot publiek. Mooi dat dat kan. Het duo werd in veel gevallen zelfs aansluitend geprogrammeerd. Die als Barbenheimer aangeduide combinatie werd een soort hype.

Daarbij geldt Barbie inmiddels als grote kanshebber bij de Oscars, terwijl Oppenheimer al aan top stond bij de uitreiking van de Golden Globes. Oppenheimer scoorde ook goed toen eind december de Nederlandse filmjournalisten werd gevraagd wat zij de beste film van 2023 vonden, maar de hoogste waardering ging toch naar het coming-of-age drama Aftersun, het indrukwekkende, al met veel prijzen bekroonde speelfilmdebuut van Charlotte Wells.

Nederlandse films

De Nederlandse films noteerden ruim vier miljoen bezoeken, wat vergelijkbaar is met voorgaande jaren. Maar het marktaandeel zakte van 16% in 2022 naar 14% in 2023, en dat is wel eens veel beter geweest. In 2013 was het ruim 20%. De best bezochte Nederlandse titel was De Tatta’s met ruim een half miljoen bezoeken. Tot zover de bekendgemaakte jaarcijfers.

Toch had het Nederlandse aanbod ook een paar verrassingen in petto, al vertaalde zich dat niet in spectaculaire bezoekersaantallen. Het satirisch getinte koloniale familiedrama Sweet Dreams was niet alleen een glorieuze winnaar van zes Gouden Kalveren, maar stond ook bovenaan in de waardering van de filmpers. Deze van groot talent getuigende tweede film van Ena Sendijarević was al op het festival van Locarno in première gegaan, waar Renée Soutendijk bekroond werd als beste actrice. Inmiddels is bekend dat Sweet Dreams een uitbreng krijgt in Amerika.

Een andere Nederlandse titel die internationaal al veel aandacht trekt is De bezette stad (buiten ons land bekend als Occupied City) van Steve McQueen naar het boek van Bianca Stigter. Deze ongewone documentaire combineert het oorlogsverleden van Amsterdam met het hedendaagse stadsleven. Een publiekstrekker zal niet snel worden, maar buitenlandse festivals staan in de rij. Peter Bradshaw, gezaghebbend criticus bij The Guardian, gaf de film vijf sterren!

Magere reputatie

Je mag dat een klein opstekertje noemen in een jaar waarin ook de aandacht werd gevestigd op de magere reputatie van de Nederlandse film in het buitenland. Dat kwam glashelder naar voren uit een door het Filmfonds geïnitieerd onderzoek door het Britse bedrijf Olsberg SPI. Dit vergeleek de internationale resultaten, zoals prijzen op belangrijke festivals, van Nederlandse films met die uit Zweden, Denemarken, België en Oostenrijk. Nederland blijft daarbij ver achter, terwijl het juist aanzienlijk meer films produceert dan die andere landen.

Op de conferentie van het Nederlands Film Festival stond dit al garant voor veel discussie, en ook de komende tijd zal het ongetwijfeld een veelbesproken onderwerp zijn. In december wijdde bijvoorbeeld de Dutch Academy For Film al een bijeenkomst aan de vraag hoe de Nederlandse film omhoog te stuwen. Ruwweg kunnen al een paar trefwoorden ontdekken. Maak minder films voor meer geld, toon meer lef, meer authenticiteit, gun eigenzinnige filmmakers vertrouwen.

Vertraagde blockbusters

Wereldwijd vertoont het filmbezoek een vergelijkbare trend. Volgens Gower Street Analytics was de totale recette in 2023 ruim 30% hoger dan in 2022, maar nog niet op het niveau van voor de pandemie. En in het jaar waarin Disney het 100-jarig bestaan vierde kwam tegelijkertijd de Amerikaanse filmindustrie tijdens een langdurige staking van scenarioschrijvers en acteurs vrijwel tot stilstand. Menig blockbuster komt daardoor later in de bioscoop. Challengers, Ghostbusters: Frozen Empire en Dune: Part Two zijn een paar voorbeelden van titels die voor 2023 stonden gepland, maar die we pas in 2024 zullen zien.

Een belangrijk punt bij de op 9 november afgeronde onderhandelingen betrof het delen in de winsten van de in het filmlandschap steeds belangrijker wordende streamers. Daarnaast zijn er afspraken gekomen over het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI). Denk aan het scannen van de gezichten van acteurs of het trainen van AI met originele scenario’s.

Cinekid onderscheiden

AI kwam dit jaar op allerlei manieren al sterk in de belangstelling te staan. Zelfs Cinekid had het opgepakt en tot een belangrijk thema van het MediaLab gemaakt. En laat nu Cinekid ook de winnaar zijn van de Jan Nijland Zilveren Roos voor een persoon of instantie die van groot belang is voor de Nederlandse bioscoopwereld. Deze prijs wordt traditiegetrouw gelijk met het bekendmaken van de jaarcijfers uitgereikt. De aanmoedigingsprijs, het Zilveren Roosje, ging deze keer naar Dick Smits, oprichter en directeur van Filmkenniscentrum.