In 2015 eindigt kunst haar 70-jarig bestaan als ‘Linkse Hobby’. Veel meer valt er niet te voorspellen voor dit jaar. Kunst gaat terug naar de bourgeois-status die zij sinds de aanvang van de industriële revolutie innam.
1: Kunst was nooit links
Kunst is natuurlijk nooit ‘links’ geweest. Subsidie kwam misschien uit de denkkokers van sociaal- en christendemocraten, maar kunst an sich was daarmee niet automatisch links. Er zijn door de eeuwen heen natuurlijk best veel kunstenaars geweest die zich om de kleine man druk maakten, maar dat was toch heel vaak ook een puur esthetische bekommernis. Van Breughel, Caravaggio en Van Gogh tot de Novibkalender: armoede ziet er gewoon fantastisch uit.
Van een afstandje.
Dat andere dan beeldende kunsten zich om de arbeider bekommeren is evenmin waar. Zelfs de musical, de meest volkse van alle kunsten, trekt een publiek van burgers, niet van de laagste sociale klassen. En om nou meteen met Les Misérables aan te komen: daarin was Het Volk toch vooral een reden voor mooie plaatjes en sentimenteel geblèr. Best mooi, maar links? Neuh.
Geef kunstenaars de keuze en ze zullen zich best vaak committeren aan het grootste publiek, of het best betalende. Niet veel mensen maken tenslotte kunst met als hoofddoel om van armoede en honger te sterven. En lange tijd is het best betalende publiek natuurlijk wel de overheid geweest. Of het nu gaat om opdrachten voor kunst in de openbare ruimte of subsidies voor theatergezelschappen: je moest elke keer verantwoording afleggen aan de ambtenaren van de overheid en de peers in de subsidietoewijzingscommissies. Als die links waren, nou vooruit, dan was de kunst ook links. Of bezig met minderheden, jongeren, diversiteit en ondernemerschap, al naar gelang het kunstenplan dicteerde.
2: Kunst was 70 jaar vrij
Er was één ding wat we over de afgelopen zeventig jaar kunnen zeggen, is dat de kunst relatief ‘vrij’ was. Binnen de marges van het kunstenplan en de beleidsmatige grenzen van pers en peers in de kunstwereld, was een kunstenaar – of hij nou schreef, kleide, musiceerde of acteerde – vrij om te maken wat hij of zij belangrijk vond, zonder direct te hoeven sterven van de honger.
Nu die formele kunstenaarsvrijheid met de vermindering van subsidies onder druk staat moet de kunstenaar zich als ondernemer steeds meer onderwerpen aan de wetten van de markt en de economie. Iets waarmee hele generaties niet zijn opgevoed. Daarmee worden veel kunstenaars erg arm, en dat zou ze een grote vriend van de andere armen in deze wereld moeten maken. Alleen, wie zijn die andere armen? Niet de arbeiders, want die zitten allemaal bij de vakbond en hebben een stevig sociaal vangnet.
3: Kunstenaars hebben geen businessplan
De nieuwe armen zijn vermoedelijk steeds vaker zelfstandige ondernemers die net als de kunstenaar verlangen naar vrijheid en onafhankelijkheid, maar geen echt businessplan hebben om daar snel schatrijk mee te worden. En ook al dreigt de regering samen met de ooit linkse vakbonden een groot offensief te openen op die vrijheidszoekende moderne arme, de hoogopgeleide sappelaar met een ondernemersdroom is de nieuwe peergroep van de kunstenaar, zijn natuurlijke habitat.
4: Kunst zoekt de kleine ruimte op
En dat leidt tot een nieuw karakter van de kunst. De arme ondernemer is vaak een beetje liberaal en een beetje sociaal bewogen. En voila: de meeste kunst die we de laatste jaren zien, in galeries, bibliotheken en op podia, is een beetje liberaal en best sociaal bewogen. Het is daarnaast ook geen massabeweging meer. Schouwburgen mogen dan relatief weinig last hebben van de crisis, voor echte kunst moet je steeds vaker niet meer in zulke grote openbare gebouwen zijn. Galeries zien hun klanten verdwijnen naar internet. Musea kiezen voor de veiligheid van de internationale hits.
Het laatste jaar krijg ik steeds meer uitnodigingen voor kunstbijeenkomsten in privéomstandigheden. Dat kleine domein voor de kunsten kan variëren van het huiskamertheater waarmee groepen als Matzer en Aluin hoge ogen scoren, tot private galleries, salons en huiskamerconcerten. En hoewel die soms duur zijn om te organiseren en daardoor automatisch iets voor de rijken worden, valt de prijs ook vaak dusdanig mee dat een gemiddeld middenklassengezin zo’n gebeuren best kan financieren in plaats van het bandje dat je vroeger eens per jaar liet opdraven.
Kunst kun je op die manier redelijk goedkoop maken en distribueren. Dankzij internet kosten boeken ook al geen fortuin meer om uit te geven, en in kleine kring is kunst delen en geld geven minder vreemd dan in de grote boze buitenwereld waar het allemaal steeds anoniemer wordt, terwijl we het angstige gevoel beginnen te krijgen dat we niet meer door onze overheid worden geregeerd, maar door Google en Facebook.
5: Kunst is tweedeling
De kunst vlucht naar het privédomein: persoonlijk contact is prettig, klein is hip and happening. Exclusief het nieuwe groot. En dan, wie weet, doet een enkeling mee in de wereldwijde eredivisie van de kunsten waar geld geen enkele rol meer speelt: op kunstbeurzen in Azië waar een beschilderd servetje voor minstens een miljoen de deur uit gaat, en in obscure kleine theaters in New York waar mensen makkelijk een paar honderd euro neertellen voor een kaartje om sterren Shakespeare te zien spelen. De tweedeling groeit tussen die grote, rijke, voor gewone stervelingen afgesloten wereld voor de 1 procent en de kleine, veilige en besloten wereld van de huiskamer van de 99% daaronder. En wie hoopte dat kunst vooral anarchie is? Die kan terecht in de wereld van de computergames. GTA is kunst. Van de rauwe, nare en verslavende soort. Ook heel exclusief trouwens.
Is alle kunst daarom rechts? Net zo min als alle kunst links is.
Het wordt wel steeds meer een hobby.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
