Er is klank; een notie van onmacht; een programma zonder kop of staart; er is kracht, kletspraat, mededogen; er is niks maar tevens een vergezicht, verhaspeld beeld vol werking en tegenwerking. Bovendien lijkt de taal hier en daar wat overspannen. Natuurlijk, onsamenhangend gezwatel kan wel degelijk gezellig zijn, of ontroeren. Onder omstandigheden kan zingeving mogelijk zijn, maar het zal niet meevallen om er iets steekhoudends op te grondvesten. Hoewel, zoiets moet toch ooit geprobeerd zijn. Een voorbeeld wil mij nu even niet te binnen schieten. Uit: Misha Mengelberg, Koeien/Cows.
‘weer is een dag voorbij’
Vorig jaar ging de ‘Misha opera’ Koeien/Cows op tournee. Guus Janssen had de stoel van Misha in ICP al eerder overgenomen en op basis van schetsen en ideeën van Mengelberg samen met regisseur Cherry Duyns een heuse opera voltooid voor ICP Orchestra. Waar je jezelf vooraf kon verwonderen over het samengaan van improvisatie (Misha’s kracht) en opera (waarin iedere gevoelsuitbarsting is gescript) bleek het een klein en veelzeggend pareltje, met het ICP op topsterkte en Pierre Bokma in de rol van Misha Mengelberg. Het lied Weer is een dag voorbij had toen al bij deze toeschouwer een melancholieke kracht. Dat er maar liefst twee giganten (Bokma en Janssen) voor nodig waren om Misha uit te beelden had iets treffends. Het prachtige citaat hierboven komt uit deze opera. Hilarisch en typerend hoe Misha in tien woorden tweeduizend jaar christelijke geschiedenis onderuit haalt.
‘vieze en lekkere lucht’
Misha Mengelberg: pianist, taoïst en professioneel ontregelaar van muzikale situaties. Samen met Willem Breuker (overleden in 2010) en Han Bennink (still drummin’ strong!) oprichter van de Instant Composers Pool, een internationaal vermaard collectief van improvisatoren die even gemakkelijk jazz of hedendaags ter hand nemen als het muzikale moment daarom vraagt. Het orkest viert op 14, 15 en 16 april in het Amsterdamse Bimhuis het vijftig jaar bestaan, voor het eerst zonder Misha in leven. Voor een beter begrip van de man en zijn oeuvre kan ik de prachtige film die Jellie Dekker in 2006 voor de NTR heeft gemaakt aanraden: Afijn. Jeugdvriend, sinoloog en Tao-specialist Kristofer Schipper en componist Louis Andriessen komen hierin met heel rake typeringen van Misha. Ook Cherry Duyns maakte een film over Mengelberg (zijn laatste tournee), maar de film van Dekker is liefdevoller en completer.
‘vergezel de steen omhoog’
Ik heb de hoogtijdagen van het Willem Breuker Kollektief niet meegemaakt wegens te jong, maar wat me wel opviel is dat veel albums van ICP tijdlozer klinken omdat men afstand hield van modieuze politiek. Niet alleen op het podium was Misha Mengelberg geneigd om iedere orthodoxie of zelfgenoegzaamheid direct te ontkrachten. Die aangeboren houding, meer Tao en Dada dan Marx, geeft zijn muziek een raadselachtige kracht en monterheid.
‘criss cross’
Er is heel, heel veel goede muziek van Misha Mengelberg – men moet ergens beginnen. Zelf begon ik met de twee delen Bospaadje Konijnehol (ICP028 en ICP029), het ICP orkest goed op dreef begin jaren negentig. Mengelberg speelt mee op misschien wel de beste plaat van rietblazer Eric Dolphy, Last Date (Fontana, 1964). Over deze legendarische samenwerking levert Mengelberg in de documentaire De laatste sessie/Last Date (Hans Hylkema, 1991) de fraaiste anekdotes.
‘hypochristmutreefuzz’
Aanvankelijk was Misha niet onder de indruk van Dolphy, wiens spel op de basklarinet nog dagelijks door musici wereldwijd wordt geanalyseerd. Dus besloot Mengelberg een ademtechnisch gezien onspeelbaar stuk te schrijven om hem te testen. Helaas ging het Dolphy prima af: verwonderd constateert Mengelberg zoveel jaren later dat er toen wel enige sympathie begon te groeien. Misha had het understatement aan zijn kont hangen zoals Johnny Kraaykamp de lach, want Last Date staat inmiddels mondiaal bekend als een jazzklassieker, niet in het minst door het samenspel met de Nederlanders (waaronder ook de onlangs overleden bassist Jacques Schols).
‘you left your big shoe at my house’
Niet te missen is verder Keshavan Maslak Quartet, Kenny Millions’ Big Time, in 1982 verkozen tot beste Nederlandse jazzplaat en in 2001 door Challenge op cd heruitgebracht. Beheerst hoor je hier goed hoe enorm Mengelberg kon swingen. ICP049 uit 2009 laat een ICP op zijn allerbest horen in de jaren nul. In 2011 gaf Muziek Centrum Nederland in de reeks Jazz at the Concertgebouw het fraaie album Journey uit: Misha Mengelberg met het Piet Noordijk Quartet, live in 1966.
Misha Mengelberg werd 81 en laat vrouw Amy en dochter Andrea achter.
weer is een dag voorbij
in diens hol der poëzij
morst de vloeds een maat der bossen
wat plek steekt sleets van draad
—-
—-
ons moeder en wij
(hoestekst ICP 043)
Nederlands 
English (UK) 
Français 
){kind=link}