Opening Night van Winternachten viert de kracht van volharding, en steunt schrijvers in gevangenschap. (Waarom soms een kartonnen tv uitkomst biedt)

‘Schrijven en lezen zijn net als seks een vorm van versmelten. Literatuur is het bedrijven van onzuiverheid’. De Pakistaans-Amerikaanse auteur Mohsin Hamid kan formuleren. In zijn Free the Word-speech bij de opening van Winternachten in Den Haag brak de man, die met De Val van een Fundamentalist een internationale bestseller schreef, een lans voor onzuiverheid. ‘Zuiverheid’, zo vertelde hij het verzamelde literaire publiek, ‘verscheurt in plaats van verbindt. Juist door het toelaten van onzuiverheden groeit elk organisme, en dus ook elke samenleving.’

Ware, prachtig uitgesproken woorden, en nodig ook, want de wereld lijkt in de greep van zuiverheidsbewegingen. Islamfundamentalisme in het Midden Oosten, nationalisten in West-Europa en de VS: de hang naar een bestaan dat van vreemde smetten vrij is, wint overal terrein. Het zijn vooral schrijvers die daar de dupe van zijn. Farah Karimi, algemeen directeur van ontwikkelingsorganisatie Oxfam Novib, constateerde in haar speech dat de vrijheid, en vooral de journalistieke en literaire vrijheid, op steeds meer plekken onder druk staat. Onverdraagzaamheid, bedreven door terroristen en geloofsfanaten, is daarbij nog altijd minder verwoestend dan de onderdrukking door overheden. Wereldwijd neemt het aantal gevangengenomen en vermoorde auteurs schrikbarend toe.

Verdriet

De uitreiking van de Oxfam Novib PEN-awards, traditioneel onderdeel van de opening van Winternachten, was daarom ook dit jaar geen aanleiding tot feest. Zoveel valt er niet te vieren aan de beloning voor een Ethiopische journalist die in 2012 tot achttien jaar celstraf werd veroordeeld vanwege vermeende sympathie met terreur. Eskinder Nega bedankte PEN en Oxfam Novib in een persoonlijke brief die in al zijn eenvoud hartverscheurend was.

Milagros Socorro, de Venezolaanse journaliste die eveneens een PEN Award kreeg uitgereikt, kon wel aanwezig zijn. Haar verdriet over de verslechterde toestand in Venezuela spatte welhaast van het podium. Eelco Bosch van Rosenthal, gepokt en gemazeld in moeilijke interviews, kon weinig meer doen dan erbij staan en troosten.

Bus-TV

Toch was er ook hier een lichtpuntje. Niet dat dat altijd moet, maar toch, je wilt de verzamelde gasten graag met een optimistisch gevoel de borrel insturen. Welnu, dat kon. In Venezuela blijkt Milagros Socorro een van de initiatiefnemers te zijn van ElBusTV en dat is briljant in al zijn eenvoud. Venezolaanse journalisten, werkloos geworden in de sluipende golf van censuur die door de Venezolaanse mediawereld trekt, vertellen het nieuws aan buspassagiers, precies in de tijd tussen twee bushaltes.

Het is een vorm van vreedzame guerillajournalistiek. In deze tijden van digitale massacommunicatie is dit initiatief van minimaal bereik een voorbeeld van creativiteit met maximale impact. Best een reden voor feest.

Winternachten, dit jaar voor de 27ste keer in Den Haag, mag dan zelden feestelijk openen, uiteindelijk is het altijd een viering van de kracht van de menselijke verbeelding en creativiteit. Op naar de volgende 27 jaar, en zeker de komende drie dagen (en nachten).