Voor God spelen in Salomonsoordeel van Ilay den Boer

Op Goede Vrijdag woonde ik, werkzaam bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst IND, in de Lourdeskerk in Scheveningen de 100ste voorstelling bij van Salomonsoordeel. Wijbrand Schaap bezocht de confronterende theaterproductie in juli 2021 en schreef toen al over de perikelen van een asielprocedure bij de IND. Hoe staat de voorstelling er nu voor?

Even in een notendop: in Salomonsoordeel doen drie spelers verslag van een asielaanvraag bij de IND. Het publiek dat rondom hen zit wordt voor het dilemma gesteld hoe zij zouden beslissen.

Antenne in de samenleving

Als je theatermaker Ilay Den Boer ergens niet van kunt betichten dan is het gemakzucht. Voorafgaand aan zijn confronterende voorstelling werkte hij in een soort van ‘method directing’ bij het COA, de IND en een rechtbank. Dit hielp hem inzicht te verkrijgen in de voor een buitenstaander ondoorgrondelijke procedure van een asielaanvraag. Na een periode van huiskamer- en theatervoorstellingen reist de productie nog steeds rond, zijn er 250 brieven binnengekomen die de grondslag vormen voor een boek en een podcast, en werd Salomonsoordeel opgenomen in het trainingsprogramma voor nieuwe hoor- en beslismedewerkers van de IND. Je kunt met gemak stellen dat het intensieve werk van Ilay den Boer maatschappelijke impact heeft, precies zoals hij het bedoelde.

Fijn om te horen

Want stel je eens voor dat de Belastingdienst meewerkt aan een voorstelling over de toeslagenaffaire en een ervaren medewerker afvaardigt om mee te acteren, terwijl een gedupeerd gezin ook deelneemt. Het is feitelijk wat Salomonsoordeel doet: de hele bezetting bestaat uit hoor- en beslismedewerker Peter van de IND, Ilay als bevragende ex-COA en ex-IND medewerker, en de Palestijn Hassan die zijn asielaanvraag in eerste instantie zag worden afgewezen.

De IND liep in het akkoord gaan met deze productie het risico om een avond lang gebasht te worden maar zag juist kans te belichten hoe zij te werk gaat. Dat is indrukwekkend en lastig. De vluchteling Hassan wiens procedure in Salomonsoordeel opnieuw wordt doorlopen, is een speelbal tussen de orde van de IND en de chaos van de goed bedoelende Ilay; tussen de ratio van de IND en de emotie van de vertwijfelde Ilay; en tussen het wantrouwen in de publieke opinie ten aanzien van vreemdelingen en een wantrouwen richting het handelen van de IND. Salomonsoordeel is vooral een weging van het functioneren van de IND die zelf ‘gehoord’ wordt, meer dan een onderzoek naar het lot van Hassan.

Make war in your head

Krachtig is het antwoord van de IND’er op Hassans vraag hoe hij zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt. De kalme ambtenaar legt uit hoe een opvoeding van diepgelovige ouders, het helpen van je naaste, met voorbeelden uit de laatste oorlog in Nederland, hem vormde. De dreigende ondertoon van de gehoren die live plaatsvinden in de voorstelling maakt ook indruk. Het geeft een indringend beeld van Hassan die overtuigend zijn vluchtverhaal (‘make war in your head’) navertelt. Het gaat hier per slot van rekening over mensenlevens. Spelen voor God, wordt het oordelen van de IND dan ook argwanend genoemd. De achterliggende vraag die Ilay den Boer echter stelt is: Wat voor een samenleving willen wij samen? Want burgers bepalen gezamenlijk in een democratie de werking van een instrument als de IND.

Lourdes

Je krijgt bij Peter het gevoel dat je met procedures en wetgeving een samenleving voor de lange termijn kan inregelen en borgen. Ilay biedt als tegenpool bewust geen antwoorden op hoe een samenleving eruit moet zien. Toch was deze voorstelling minder aan de orde als slechts een handjevol vluchtelingen deze kant opkwam, of zou deze wellicht een ander karakter krijgen als een medewerker van Vluchtelingenwerk of een tot de tanden bewapende asieladvocaat meedeed.

De interactieve manier van publiek betrekken bij dit belangrijke onderwerp is echter fascinerend. Wie aan het eind van de drie uur in your face-theater omhoog kijkt, merkt de omschakeling in belichting van de menselijke problematiek in de zaal beneden naar het licht in de nok van de Lourdeskerk. Een beetje genade kan nooit kwaad.

Goed om te weten