Daar had Christiane Jatahy me toch even te pakken. Als tijdens het door haar geregisseerde en bedachte verhaal ‘Despois do Silencio’ een van de actrices in een Winti-achtig delier terechtkomt, en haar collega’s haar proberen te behoeden voor onzachte aanvaringen met toeschouwers op de eerste rij, denk ik even dat het echt is. Zo gewend zijn we inmiddels aan werkelijkheid op het toneel. Maar dan pakt na een paar minuten de boventiteling de draad weer op en is de illusie doorbroken. De fictie was hersteld. Het maakte de voorstelling alleen maar sterker.
Jatahy, dit jaar ‘associate artist’ van het Holland Festival, is een meester in het spelen met fantasie en werkelijkheid. Ze zet voor haar theater alle middelen in, van live muziek en dans tot film. In ‘Despois do Silencio’ (Na de stilte) vormen in de Braziliaanse Bahia-regio opgenomen filmbeelden niet alleen een kleurrijke en betekenisverhogende achtergrond, ze zijn uiteindelijk ook de speelplek. Dat gebeurt wanneer ze een podiumbreed, precies op acteursformaat geprojecteerd dorpsfeest tonen, waar de live acteurs in het Amsterdamse theater Frascati naadloos in opgaan.
Horigheid
De beelden van de mensen, in combinatie met overdonderend opzwepende drums, transporteren je moeiteloos over duizenden kilometers oceaan naar een andere wereld. Brazilië, waar in 1888 de slavernij officieel werd afgeschaft, kent nog steeds een vorm van uitbuiting. Landloze boeren leven in horigheid onder het juk van grootgrondbezitters die het regionale gezag in hun zak hebben. Wie protesteert komt onder dubieuze omstandigheden aan zijn einde.
Bron voor deze voorstelling zijn een documentaire over een van die moorden, en een boek dat daar een paar jaar geleden over geschreven is.
Op het toneel drie actrices en een muzikant, op de achterwand een heel dorp. De stijl is documentair en alles begint opvallend licht. Die toon is wat je het meest raakt in deze voorstelling. Hoe verschrikkelijk het beschreven onrecht ook is, hoe machteloos de spelers zich ook voelen, alles staat in het teken van levenskracht.
Dichtbij
Voor ons, toeschouwers in een comfortabel land waar we van de door hun verbouwde koffie alleen de voordelen proeven, biedt het op zijn minst de mogelijkheid om iets te voelen van wat ze daar, in die overweldigende natuur, meemaken.
De voorstelling komt dichtbij en daardoor besef je ook hoe ver weg Brazilië is. Dat geeft een gevoel van machteloosheid, maar vooral ook van diep respect. Ik raakte ervan doordrongen hoe stom het zou zijn om daar met onze klompenvoeten de hulpverlener uit te gaan hangen, want we zouden er meer kapot maken dan helen. Er is in onze naam al genoeg ellende aangericht.
Schaamte
Vorig jaar vertoonde de Zwitserse theatermaker Milo Rau een voorstelling die inhoudelijk en in vorm veel overeenkomsten had met Despois do Silencio. Hij was met een paar zeer witte acteurs van zijn gezelschap NTGent naar het Braziliaanse Amazonegebied getrokken. Doel was om op de plek waar ieder jaar door landloze boeren de moord op één van hen herdacht wordt, het Grieks klassieke stuk Antigone op te voeren. Met hun toneelspel en cameraploeg verstoorden ze hele levens, waarna ze terugkeerden naar het comfort van hun Vlaamse theater. Zonder verdere nazorg.
Rau meende zo verbinding tot stand te brengen, maar het resultaat was vooral afstand, onbegrip en schaamte. De klassieke Sophocles noch NTGent hadden daar ook maar iets toe te voegen. Ze stonden in de weg, en zo ervoeren de actievoerders die ze te hulp wilden schieten het ook.
Christiane Jatahy maakt duidelijk waarom. Ga het zien en laat je vervoeren.
Nederlands 
English (UK) 
Français 
