Is Jan Willem de Vriend naïef, of liegt hij glashard?

 We schreven al uitvoerig over de Ajax-toestanden in Enschede: orkest en opera liggen met elkaar overhoop over een onverwachte operasubsidie-aanvraag van het orkest. Geschrokken door de ontstane commotie heeft een aantal van de betrokkenen inmiddels gereageerd. Verdomd jammer alleen dat die reacties niet op één lijn liggen.

Zo verklaarde orkestdirecteur Harm Mannak tegenover het Enschedese college van B&W dat de aanvraag louter ingediend is voor het geval de Reisopera de subsidie niet krijgt. Merkwaardig, want er was op dat moment nog maar één aanvraag, namelijk die van de Reisopera, en zonder concurrerende aanvraag van orkestdirecteur Mannak en orkestleider De Vriend was het geld vrijwel automatisch naar de Reisopera gegaan. Dus, tenzij hij een rechtstreeks lijntje heeft met Den Haag en de verborgen agenda van Zijlstra, is zijn uitspraak onzin.

Kritische vragen vanuit de gemeenteraad konden zo echter wel gepareerd worden: als het geld maar naar muziekstad Enschede komt, dan vinden de plaatselijke bestuurders het prima. Radio 4 nam met dit argument echter geen genoegen, en wilde graag de orkestdirectie spreken. Helaas, onbereikbaar. Gelukkig was er wel ruimte voor een radio-interview bij RTV Oost, waarbij de interviewer zich haastte te zeggen het dossier niet te kennen. Geen probleem, want Harm Mannak verklaarde hier dat het werkelijke probleem zat in de orkestbegeleiding om niet.

‘Schandalig’, zo suggereerde hij, ‘dat wij als orkest gratis opera moeten begeleiden en met de reisopera niet te praten valt over vergoeding’.

Een argument voor de bühne, want de rijkssubsidie voor het orkest is er juist op gebaseerd dat het orkest om niet operabegeleiding verzorgt. Sterker: uit verschillende op last van het ministerie uitgevoerde onderzoeken blijkt dat het om niet-principe zeer verstandig is, omdat anders geruzie ontstaat over geldstromen.

Geen wonder dus dat de Reisopera niet over vergoeding voor begeleiding wil praten, laat staan dat ze die willen betalen. Daar kan een rijksgesubsidieerd orkest dus helemaal niet om vragen.

Maar het kan natuurlijk altijd nog gekker. We hadden al ingefluisterd gekregen dat chef-dirigent en mede-ondertekenaar Jan Willem de Vriend niets wist van de subsidieaanvraag, maar dat leek ons wat al te ver gezocht. We hebben immers de subsidieaanvraag in ons bezit, en daar staat op de eerste pagina toch echt de handtekening van De Vriend. En toen we verder lazen, kwamen we opvallend veel tekst tegen die zo uit de koker van De Vriend komt.

Maar dat klopt dus niet.

Althans, dat suggereert Jan Willem de Vriend in een interview met het regionale dagblad TC Tubantia – helaas niet online beschikbaar, zodat mensen buiten Twente er niets van te weten kunnen komen. In ieder geval herhaalt de dirigent in die papieren krant nog maar eens het oneigenlijke argument over de operabegeleiding, ook al is die naar het rijk der fabelen verwezen. Orkestdirecteur en ondernemings-specialist Harm Mannak wil overduidelijk een illegale regeling met de Reisopera treffen: jullie vragen ons niet om operabegeleiding, maar wij incasseren wel de subsidie daarvoor. Deal?

Wij raden dirigent De Vriend aan even de subsidiebeschikkingen uit het verleden goed te lezen.

Maar daar wringt te schoen, want ook nieuwe aanvragen blijkt De Vriend niet goed te lezen. Sterker, hij heeft ze überhaupt niet onder ogen gehad. Hij vertelt dat die aanvraag achter zijn rug in vier dagen in elkaar is geplakt en dat hij “niet echt gelukkig is” met het feit dat zijn eigen handtekening staat onder het operaplan van het orkest:

“Ik was daarvan niet op de hoogte, maar loop er aan de andere kant niet voor weg.”

Pardon?

Een handtekening onder een subsidieaanvraag maar daarvan niet op de hoogte zijn? Hoe komt die daar dan? Knip- en plakwerk? Dat noemen wij gewoon fraude. Dat zal toch niet?

De Vriend waakt dan ook voor een dergelijke beschuldiging. In tegendeel. Hij roemt directeur Mannak en stelt:

“Iedereen, de staatssecretaris incluis, ziet ons als voorbeeld.”

Dat zou reden genoeg moeten zijn voor allerhande alarmbellen, maar De Vriend richt zijn pijlen op de intendant van de Reisopera, Guus Mostart. Een prima intendant, maar die vertrekt binnenkort, en dus heeft die volgens De Vriend alle tijd om al zijn energie te richten op het veiligstellen van de toekomst van zijn gezelschap.

Een mooie eigenschap, zeker voor een vertrekkend intendant, die overigens nog wel het slotdeel van Wagners Ring, een herneming én de overgang naar een nieuwe situatie te begeleiden heeft, maar daaraan gaat De Vriend voorbij. Ook aan het feit dat er al lang een opvolger bekend is: Nicolas Mansfield. Maar die memo is kennelijk niet aangekomen, en sterker: als decormedewerkers en koor ontslagen zijn, blijft er met zeven medewerkers niets over van de Reisopera, oordeelt De Vriend op de stoel van Zijlstra:

“Dan is het afgelopen, uit.”

Wat De Vriend er dan weer niet bij vertelt, is dat ontslagen medewerkers van de Reisopera daar tegen een lager bedrag terugkeren als freelancers, en er in ‘zijn’ subsidieaanvraag slechts twee personen fungeren. Nou, ja, en zijn vrouw. En natuurlijk de ontslagen medewerkers van de Reisopera.

In een merkwaardige poging tot damage control zegt De Vriend nu echter dat zijn echtgenote – voorheen werd zij in alle stukken nadrukkelijk niet zo genoemd – ook van niets weet.

Met andere woorden: de artistiek leider weet van niets, zijn vrouw weet van niets en dat de in de aanvraag genoemde partners van niets weten, wisten we al. Sterker: de opgevoerde samenwerkingspartners sluiten niet alleen onderling het ene na het andere convenant, maar geven ronduit toe:

het Nederlands Symfonie Orkest is in deze geen gesprekspartner en is dat ook op geen enkel moment geweest.

Een aantal Statenleden, vooral in het CDA-kamp, twijfelt inmiddels of de gegeven provinciale steun wel zo verstandig was en ook de landelijke kranten zijn wakker geworden en bekritiseren de rooskleurige orkestplannen.

Is Jan Willem de Vriend nu naïef, voorgelogen, of liegt hij zelf glashard?

• Naïef zeker. Want een aanvraag goed proberen te praten die je niet hebt ondertekend is ronduit dom.
• Voorgelogen? Zeer waarschijnlijk, want hoe is anders te verklaren dat in de aanvraag passages te vinden zijn die overduidelijk uit zijn koker komen?
• Liegt hij dan zelf?

Laten we het erop houden dat hij door ambities en zorg voor zijn eigen orkesten de waarheid graag in handen van een zakelijk directeur legt. Da’s ook wel zo veilig. Wij durven echter al wel te stellen dat zijn emotionele uitspraak op te stappen bij het orkest als de Reisopera geen subsidie meer krijgt ook vooral voor de bühne is.

Ondertussen krijgen wij maar geen antwoord op vragen of beiden aanwezig zullen zijn bij de in allerijl belegde informatiebijeenkomsten over de toekomst van het NSO en of daar dan ook over de opera-aanvraag gepraat mag worden. Misschien dat we dat morgen na de première van Le nozze di figaro te weten komen. Want dat zouden we bijna vergeten: orkest en operagezelschap werkten ondertussen gewoon daaraan.

Uiteraard reizen wij af naar Enschede.